MoMo ngày hôm nay, nhìn từ bề ngoài, cũng dễ được xếp vào công thức đó, nhất là khi họ là doanh nghiệp đầu tiên triển khai ví điện tử ở Việt Nam, trước cả các ông lớn nước ngoài và trước khi thị trường phổ cập smartphone.
Nhưng sự thật là: “Hiếm có công ty khởi nghiệp thành công chỉ vì họ tìm ra một ý tưởng thần kỳ nào đó” - Paul Graham, nhà đồng sáng lập Y Combinator - tổ chức được coi là 'vườn ươm' startup nổi tiếng nhất nước Mỹ - khẳng định trong bài viết nổi tiếng trong giới khởi nghiệp What Startups Are Really Like (Tạm dịch: Startup thực sự trông thế nào?).
Ông Paul Graham chỉ ra rằng, con đường của các công ty khởi nghiệp thường không vận hành theo logic tuyến tính như cách người ngoài thường lầm tưởng. Phần lớn thời gian của các founder không phải là những khoảnh khắc “nhìn thấy tương lai”, mà là sống trong trạng thái mơ hồ kéo dài: doanh thu chưa rõ, thị trường chưa hình thành, áp lực tài chính thường trực và xác suất thất bại luôn lớn hơn thành công.
Nhìn từ lăng kính đó, MoMo không phải là câu chuyện của một cú đánh cược trúng lớn, mà là câu chuyện của một tổ chức đủ năng lực để tồn tại qua những giai đoạn mà phần lớn đối thủ đã không thể vượt qua.
Khi thị trường chưa sẵn sàng, “sinh tồn” quan trọng hơn mọi mộng tưởng
Nhìn lại từ hiện tại, hành trình của MoMo dường như gắn liền với những “làn sóng” thuận lợi. Smartphone bùng nổ và trở thành thiết bị phổ cập. Chính sách thúc đẩy thanh toán không tiền mặt được đẩy mạnh ở cấp quốc gia. Đại dịch COVID-19 khiến giao dịch số trở thành nhu cầu thiết yếu trong đời sống hàng ngày. Tất cả những yếu tố này, khi xếp chồng lên nhau, dễ tạo cảm giác rằng MoMo đã đi đúng sóng và hưởng lợi từ bối cảnh.
Tuy nhiên, nếu bối cảnh đó là đủ để đi đến thành công, thị trường fintech Việt Nam đã không chứng kiến sự đào thải khốc liệt như thực tế. Trong cùng giai đoạn đó, không ít ví điện tử khác được hậu thuẫn từ các quỹ lớn, có hệ sinh thái hỗ trợ, ra mắt cũng tương đối sớm khi thị trường còn chưa có người chơi áp đảo, nhưng phần lớn trong số họ không trụ lại đủ lâu. Sự khác biệt, vì thế, không nằm ở việc ai gặp may, mà ở việc ai còn đủ khả năng tồn tại khi vận may xuất hiện.
MoMo ra đời trong bối cảnh mà thói quen thanh toán không tiền mặt ở Việt Nam gần như chưa tồn tại, smartphone lúc đó vẫn còn là thứ xa xỉ. Ví điện tử, vì thế, là một sản phẩm khó ở mọi khía cạnh: khó giải thích cho người dùng, khó tạo trải nghiệm đủ thuyết phục để thay đổi hành vi, và đặc biệt khó tìm được mô hình doanh thu bền vững. Giá trị mà sản phẩm mang lại khi đó chưa đủ rõ để số đông sẵn sàng đánh đổi sự tiện lợi quen thuộc của tiền mặt.
Đây chính là giai đoạn mà nhiều startup fintech trên thị trường từng vấp ngã. Không hẳn vì họ sai ý tưởng, mà vì thị trường cần thời gian dài hơn khả năng chịu đựng của doanh nghiệp.
MoMo đã bước qua giai đoạn đó không phải bằng những quyết định mang tính đột phá, mà bằng sự kiên trì xây dựng từng lớp hạ tầng, thuyết phục từng đối tác, và chấp nhận nhiều lần thử - sai - làm lại. Nếu MoMo dừng lại ở thời điểm đó, câu chuyện về một kỳ lân fintech hôm nay sẽ không tồn tại. Và điều này dẫn đến một bài học quan trọng: trong khởi nghiệp, may mắn chỉ xuất hiện khi doanh nghiệp chưa chết.
May mắn thực chất chỉ dành cho người phản ứng nhanh khi “thời cơ” đến
Paul Graham cũng lý giải, cái gọi là “may mắn”, thường nghiêng về phía những đội ngũ hội tụ ba yếu tố: tồn tại đủ lâu, không bỏ cuộc khi mọi thứ vẫn còn rất xấu, và quan trọng là phản ứng nhanh với những cơ hội bất ngờ.
Một trong những lý do quan trọng giúp MoMo đến được thành công hôm nay, tồn tại và phát triển 15 năm để trở thành fintech hàng đầu, là cách họ phản ứng nhanh và điều chỉnh chiến lược theo từng giai đoạn phát triển của thị trường.
Trong 15 năm tồn tại và trưởng thành, MoMo đã nhiều lần chuyển mình rõ rệt theo bối cảnh thị trường, và mỗi lần chuyển mình đều không chỉ là phản ứng thụ động, họ còn tận dụng nó để tạo lợi thế chiến lược nổi bật so với phần lớn startup khác.
MoMo phản ứng nhanh với từng chuyển động của thị trường Fintech
Ngay khi dịch vụ chuyển tiền dựa trên hạ tầng viễn thông bộc lộ giới hạn, MoMo không cố níu giữ một mô hình đã chứng minh là không hiệu quả. Khi smartphone bắt đầu phổ cập và hành vi người dùng dần dịch chuyển sang ứng dụng di động, doanh nghiệp này nhanh chóng nắm bắt thời cơ, chấp nhận “đập đi xây lại” để chuyển trọng tâm sang nền tảng mobile app.
Trong giai đoạn 2014–2019, MoMo không chọn con đường mua lại các giải pháp ngoài mà quyết định tự chủ công nghệ, phát triển đội ngũ kỹ sư theo chuẩn quốc tế và đạt các chứng nhận bảo mật cao nhất (như PCI DSS Level 1). Họ đã chuẩn hóa vận hành, triển khai QR code thanh toán, và mở rộng kết nối với ngân hàng, thậm chí trở thành đối tác thanh toán cho các nền tảng toàn cầu như Uber, Google và Apple - điều ít nền tảng nội địa làm được ở thời điểm đó.
Từ 2020 đến nay, khi nhu cầu giao dịch số và quản lý tài chính tăng mạnh, MoMo không chỉ dừng lại ở thanh toán cơ bản, mà nhờ nền tảng công nghệ đã chuẩn bị từ trước đó, họ phát triển thành một hệ sinh thái tài chính số toàn diện trên nền tảng AI, big data, mở rộng sang các dịch vụ khác như tín dụng nhỏ, bảo hiểm, tiết kiệm, đầu tư và dịch vụ công trực tuyến. Sự tích hợp công nghệ AI vào vận hành, kiểm soát rủi ro, cá nhân hóa trải nghiệm người dùng giúp MoMo không chỉ “chạy theo sóng” mà còn tạo dựng được năng lực cạnh tranh bền vững trên thị trường.
Việc MoMo liên tục điều chỉnh chiến lược theo từng bước phát triển của thị trường, giúp họ thoát khỏi “bẫy tăng trưởng bằng mọi giá” mà nhiều fintech khác từng rơi vào - như chạy đua hoàn tiền để thu hút người dùng mà không xây được nền tảng giá trị lâu dài. Trong khi đó, lựa chọn đặt trọng tâm vào giá trị sử dụng thực tế và hệ sinh thái dịch vụ, khiến người dùng quay lại vì nhu cầu hằng ngày chứ không chỉ vì ưu đãi mới là điều khiến MoMo có được thành công.
Tất nhiên, không chiến lược đúng đắn nào có để đảm bảo được 100% thành công cho startup. Vì thế, trong khởi nghiệp, vẫn cần những “kẻ mộng mơ” với những ý tưởng, nhất là trong việc mở đường cho thị trường. Nếu không có niềm tin ban đầu vào thanh toán số, MoMo đã không ra đời. Nhưng giấc mơ, tự thân nó, là không đủ để đưa một startup đi đến đích.
Thứ giúp MoMo tồn tại là những yếu tố rất ít lãng mạn: kỷ luật tổ chức, hệ thống vận hành, và khả năng thích nghi cao với bối cảnh. Nhìn từ lăng kính đó, thành công của MoMo không phải là câu chuyện cổ tích, cũng không phải một ván cược đỏ đen. Họ là điển hình cho một tổ chức đủ kỷ luật để đi qua những giai đoạn hỗn loạn kéo dài, đủ bền bỉ để không rời cuộc chơi quá sớm, đủ linh hoạt để thay đổi khi cần và nắm bắt được cơ hội đang đến.
.jpg "CTCK đưa ra kịch bản bất ngờ về VN-Index trong năm 2026")
