Hơn 80.000 lao động công nghệ bị sa thải: Gen Z đang gánh trọn cơn bão AI và bất ổn kinh tế, mô hình đi học rồi xin việc lung lay tận gốc

Số liệu của Layoffs.fyi cho thấy dù chưa đầy tám tháng trôi qua trong năm 2025, ngành công nghệ toàn cầu đã ghi nhận hơn 80.000 lao động bị sa thải.

Trong bức tranh này, một nhóm nổi bật đang gánh chịu hậu quả nặng nề nhất: thế hệ Gen Z – những người trẻ tuổi mới bước vào thị trường lao động, mang theo hoài bão đổi mới nhưng lại trở thành nạn nhân đầu tiên của làn sóng chuyển dịch do trí tuệ nhân tạo (AI) và các biến động kinh tế vĩ mô chưa từng có.

Mô hình sụp đổ?

Từng được ca ngợi là công cụ tăng năng suất và giải phóng con người khỏi các công việc nhàm chán, AI đang tạo ra hàng loạt "tác dụng phụ", đặc biệt với lao động trẻ trong ngành công nghệ. Theo số liệu từ Layoffs.fyi, tính đến tháng 7/2025, 80.845 nhân sự công nghệ đã bị cắt giảm, với phần lớn rơi vào các vị trí mới bắt đầu sự nghiệp (entry-level) – nơi Gen Z chiếm tỉ lệ áp đảo.

Các "ông lớn" như Google, Meta, Microsoft và Amazon đang chuyển hướng chiến lược: thu hẹp đội ngũ kỹ thuật viên mới vào nghề, tăng đầu tư cho AI, và ưu tiên nhân sự kỳ cựu có thể cộng tác với máy móc để tạo ra giá trị cao hơn.

Một báo cáo từ Goldman Sachs thẳng thắn chỉ ra rằng, Gen Z là nhóm lao động có nguy cơ bị AI thay thế cao nhất trong toàn bộ thị trường việc làm.

Trong suốt thập kỷ qua, hàng triệu người trẻ đổ xô vào ngành công nghệ với niềm tin rằng "học coding là bảo hiểm nghề nghiệp cho tương lai". Thế nhưng, chỉ trong vòng hai năm trở lại đây, mô hình ấy đang lung lay tận gốc.

Theo TechCrunch, từ tháng 1/2023 đến nay, số lượng vị trí entry-level tech tại Mỹ đã giảm 35%. Ngay cả khi Gen Z có bằng cấp chính quy, kỹ năng lập trình và thực tập danh giá, họ vẫn không thể cạnh tranh với những công cụ như GitHub Copilot, ChatGPT hay Google Gemini – có thể tạo ra sản phẩm phần mềm hoàn chỉnh trong vài giờ.

Một khảo sát từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) cho thấy, gần 50% Gen Z tin rằng AI đã làm giảm giá trị bằng đại học của họ. Nỗi hoài nghi ấy không chỉ là cảm xúc, mà đang được xác thực bằng dữ liệu.

Tờ New York Post cho hay AI đang gây tác động trực tiếp lên các vị trí entry-level, đặc biệt trong lĩnh vực tech, nhờ khả năng tự động hóa các tác vụ lặp (ví dụ: kiểm thử phần mềm, viết mã đơn giản). Các công ty đang ưu tiên sử dụng những nhóm nhỏ được lãnh đạo bởi nhân viên có kinh nghiệm và được hỗ trợ bởi AI thay vì tuyển thêm người mới, khiến cơ hội cho người mới vào nghề giảm mạnh.

Thậm chí Goldman Sachs ghi nhận mức tăng thất nghiệp cho lao động công nghệ tuổi 20–30 tăng gần 3% từ đầu năm 2025, vượt xa các nhóm khác. Tập đoàn tài chính nổi tiếng này dự báo AI có thể thay thế 6–7% lực lượng lao động Mỹ trong thập kỷ tới.

Tờ Fortune thì cho hay các công ty lớn như Microsoft, Google, Meta đã sa thải gần 30.000 người, chuyển hướng đầu tư sang AI.

Tệ hơn, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đại học đã lên 5.5%, gần bằng với nhóm không học đại học, khiến mô hình cố kiếm tấm bằng đại học để xin việc càng lung lay.

Tuy nhiên, quy trách nhiệm hoàn toàn cho AI là sai lầm tai hại, và thậm chí có thể làm che mờ những vấn đề sâu xa hơn.

Tương lai u tối

Tờ Fortune nhận định giới phân tích gọi thị trường lao động hiện tại là "bình ổn lạnh": các công ty không ồ ạt sa thải nhưng cũng không còn mặn mà tuyển dụng, đặc biệt với nhân sự mới tốt nghiệp. Những người đã có việc thì giữ chặt vị trí, trong khi người mới ra trường loay hoay trong thị trường gần như đóng băng với tân binh.

Tiếp đó, các đợt tăng lãi suất kéo dài nhằm chống lạm phát đã làm suy yếu lòng tin của doanh nghiệp. Họ cắt giảm đầu tư dài hạn, bao gồm cả đội ngũ phát triển sản phẩm mới – nơi thường là bệ phóng cho người trẻ. Tình hình càng tồi tệ hơn bởi các xung đột thương mại chưa có hồi kết, khiến doanh nghiệp hoãn kế hoạch tuyển dụng vì sợ chính sách đảo chiều.

Ngoài ra, các công ty công nghệ than thiếu nhân sự chất lượng cao nhưng lại từ chối hàng trăm ngàn hồ sơ từ sinh viên mới tốt nghiệp. Nhiều vị trí "entry-level" lại đòi hỏi kinh nghiệm 3–5 năm, tạo ra rào cản gần như không thể vượt với Gen Z.

Một số chuyên gia cho rằng có sự chênh lệch giữa những gì các trường đại học giảng dạy và những gì các nhà tuyển dụng cần. Sinh viên mới ra trường có thể thiếu những kỹ năng mềm và khả năng giải quyết vấn đề thực tế mà các công ty đang tìm kiếm.

Theo Wall Street Journal (WSJ), vị trí entry-level đã giảm khoảng 17% từ tháng 4/2019, đặc biệt trong ngành tech và tài chính. Nhiều nhà tuyển dụng yêu cầu ứng viên có 3–5 năm kinh nghiệm, dù họ là "entry-level".

Sự "mất giá trị bằng cấp" (credential inflation) diễn ra khi nhiều vị trí yêu cầu trình độ cao hơn mà không mang lại lợi ích tương xứng.

Nếu không có những chính sách điều chỉnh từ chính phủ và sự thay đổi tư duy từ doanh nghiệp, Gen Z có thể là thế hệ "mất phương hướng nghề nghiệp đầu tiên của kỷ nguyên AI".

Nhưng không phải không có hy vọng.

Gen Z là thế hệ linh hoạt, giỏi tự học, và sáng tạo. Nhiều người đang xoay trục sang các ngành khó bị AI thay thế như thiết kế sản phẩm, phân tích hành vi người dùng, hoặc tích hợp AI vào dịch vụ sáng tạo. Các doanh nghiệp và nhà tuyển dụng cũng bắt đầu hiểu rằng giá trị của con người không nằm ở việc thay thế AI, mà ở khả năng kết hợp cùng nó.

Tóm lại, Gen Z đang đối mặt với một "cơn bão hoàn hảo." Họ bước vào thị trường lao động trong bối cảnh các công ty đang chuyển đổi mô hình kinh doanh, ưu tiên công nghệ hơn con người, trong khi nền kinh tế vĩ mô lại không ủng hộ việc tuyển dụng mới. AI không phải là "kẻ thù" duy nhất, mà là một phần của bức tranh lớn hơn, nơi những vấn đề cơ cấu và kinh tế đang cùng nhau tạo ra một thị trường lao động đầy thử thách.

Hơn 80.000 người mất việc trong ngành công nghệ chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Đằng sau nó là một thế hệ đang bị thử thách bởi công nghệ mà họ từng được dạy rằng sẽ là tương lai của mình.

Thay vì chỉ đổ lỗi cho AI, đã đến lúc các nền kinh tế cần nhìn nhận lại cấu trúc thị trường lao động, cách đào tạo nhân lực và cách doanh nghiệp đang chọn lọc cơ hội cho tương lai. Nếu không, không chỉ Gen Z mà toàn xã hội sẽ phải đối mặt với một làn sóng "khủng hoảng việc làm kiểu mới" đang lặng lẽ lan rộng.

*Nguồn: Fortune, BI, WSJ, New York Post