Thông tin về việc đấu giá 3 mỏ cát tại Hà Nội mới đây, GS.TSKH Đặng Hùng Võ, Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường thống kê ba mỏ cát gồm mỏ Liên Mạc (trữ lượng 0,5 triệu m3) - 28 tổ chức tham gia, giá trúng cao gấp 204 lần mức khởi điểm; Châu Sơn (0,7 triệu m3) - 29 tổ chức tham gia, giá trúng gấp 141 lần; Tây Đằng - Minh Châu (4,9 triệu m3) - 16 tổ chức tham gia, giá trúng gấp 46 lần.
Số liệu này cho thấy mỏ cát nhỏ được quan tâm nhiều hơn, và giá trúng đấu giá càng cao hơn nhiều lần giá khởi điểm.
Cũng theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, đây không phải vụ đấu giá cát sông đầu tiên có giá trúng cao gấp nhiều lần giá khởi điểm. Những trường hợp tương tự vẫn xảy ra tại nhiều địa phương. Chẳng hạn, tháng 4/2021, An Giang tổ chức đấu giá mỏ cát trên sông Tiền tại xã Bình Phước Xuân, huyện Chợ Mới. Với trữ lượng 2,37 triệu m3, giá trúng cao hơn 390 lần giá khởi điểm, khiến Giám đốc Sở Tài Nguyên - Môi trường tỉnh lúc bấy giờ phải đánh giá là "quá bất thường".
Nguyên nhân nào khiến doanh nghiệp “bạo chi”
Lý giải nguyên nhân khiến các doanh nghiệp sẵn sàng đấu quyền khai thác các mỏ cát với giá gấp hàng chục, thậm chí hơn 200 lần giá khởi điểm, Giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng cần xem lại công tác đấu giá cũng như chế tài quản lý khai thác cát hiện hành ở ta có đủ hiệu lực hay chưa.
Đầu tiên, theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, sự yếu kém trong định giá, và việc quản lý khai thác thiếu hiệu quả đã làm cho đấu giá "mất thiêng".
“Đấu giá khai thác tài nguyên thiên nhiên là cơ chế đúng đắn, phù hợp với nguyên tắc thị trường, nhưng phụ thuộc vào ba vấn đề trọng yếu: một là "định giá khởi điểm có chính xác không?", hai là "hiệu lực quản lý khai thác có cao không?", và ba là "quy trình đấu giá có đầy đủ không?", Giáo sư Đặng Hùng Võ đánh giá.
Bên cạnh vấn đề định giá và quy trình tổ chức đấu giá, theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, “mấu chốt” của câu chuyện giá trúng đấu giá quyền khai thác cát cao bất thường vừa qua là việc các doanh nghiệp có thể đang nhắm đến “lá bùa” chính là những tờ giấy phép
Theo đó, nạn “cát tặc” trước nay vẫn hoành hành ở nhiều địa phương, không có giấy phép thì các đối tượng vẫn khai thác trộm, hủy hoại hệ sinh thái nhiều dòng sông, gây ra những cơn giận dữ của cư dân các vùng quê. Tuy nhiên, theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, hình thức trộm cát trắng trợn như trên hiện nay đã giảm mạnh ở những địa phương siết chặt quản lý.
“Phương cách mới dần hình thành là cố xin được giấy phép khai thác rồi lợi dụng hoàn cảnh khai thác ngầm dưới nước để hút cát liên tục đêm ngày, hút cả ngoài chỗ được phép. Cát khai thác được nhiều hơn trữ lượng trên giấy phép rất nhiều lần, nên dù giá trúng đấu giá có cao mấy vẫn có thể lãi to. Cái chốt của vấn đề là xin được giấy phép khai thác, rồi lách qua khe cửa hẹp mang tên quản lý yếu kém để kiếm lợi lớn. Vì không quản lý được chính xác vùng khai thác, không quản lý được lượng cát đã khai thác nên mới tạo thành khe trống mà kẻ tư lợi lách qua được”, Giáo sư Đặng Hùng Võ nhận định.
Cần áp dụng công nghệ để minh bạch hóa
Về giải pháp để minh bạch công tác đấu giá quyền khai thác khoáng sản cũng như chống thất thoát tài nguyên cũng như ngân sách nhà nước, theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, các nước khác đã có biện pháp quản lý khai thác tài nguyên ngầm trong đất, trong nước rất khoa học, mà công nghệ nằm trong tầm tay của nước ta.
Theo đó, vùng khai thác cát được khoanh lại bằng các phao có gắn chíp định vị vệ tinh như trong các điện thoại thông minh hiện nay. Các thiết bị hút cát và phương tiện vận chuyển cát phải gắn các "hộp đen" giám sát hành trình, cũng được tích hợp với chíp ghi nhận đường đi bằng vệ tinh. Tất cả được kết nối với trung tâm giám sát của cơ quan quản lý. Người quản lý biết rõ lộ trình khai thác ở những đâu và được bao nhiêu cát.
“Các thiết bị nêu trên có thể được đặt ra như một điều kiện với doanh nghiệp tham gia đấu giá khai thác. Cách này vừa mang lại hiệu quả, Nhà nước không mất vốn đầu tư, lại góp phần giúp bịt được khe hở trộm cát nói trên. Để nâng cao hiệu lực quản lý khai thác cát sông, cần học tập cách quản lý khai thác bằng công nghệ, để ghi nhận minh bạch quá trình khai thác với sự tham gia xác định tọa độ, theo dõi đường vận chuyển bằng định vị vệ tinh, lắp hộp đen giám sát hành trình, và kết nối trực tuyến (online) với trung tâm giám sát theo thời gian thực (real-time)”, Giáo sư Đặng Hùng Võ nhận định.
Giải pháp thứ hai được Giáo sư Đặng Hùng Võ khuyến nghị là cần giảm cầu cát sông bằng việc nghiện cứu thay thế cát sông bằng nhiều loại vật liệu khác nhau tùy theo mục đích sử dụng.
.jpg "Doanh nghiệp kiến nghị thay đổi thời gian hiệu lực Thông tư liên quan đến chất lượng vật liệu xây dựng")
.jpg "Đề xuất các doanh nghiệp kinh doanh tại Việt Nam qua sàn thương mại điện tử, nền tảng số phải nộp thuế thu nhập, dù không hiện diện ở Việt Nam")
.jpg "Công ty của ông Phạm Nhật Vượng bắt tay “đại gia” Nhà nước phát triển hệ thống trạm sạc xe điện quy mô toàn quốc")
