Đầu năm 2025, khi hàng triệu sinh viên năm cuối đứng trước ngưỡng cửa đại học, một bộ phận lớn trong thế hệ Gen Z đang tự vấn liệu "bằng cấp bốn năm" có còn là con đường duy nhất dẫn tới thành công?
Những câu chuyện như của Zechariah Osburn hay Ryan Daniels, những người bỏ dở đại học để khởi nghiệp thành công, không còn là cá biệt.
Họ chứng minh rằng đầu tư công sức trực tiếp vào doanh nghiệp nhỏ và thậm chí là làm nghề tay chân cũng có thể đem lại lợi nhuận nhanh chóng, bù đắp cho việc phải gánh trên vai khoản nợ sinh viên trung bình 23.000 USD của Gen Z ngày nay.
Đồng quan điểm, báo cáo của Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) xếp kỹ thuật viên tuabin gió là ngành tăng trưởng tuyển dụng nhanh nhất, với dự báo tăng 60% việc làm trong khoảng 2023–2033, thu nhập trung bình 62.580 USD/năm.
Tiếp theo là lắp đặt pin năng lượng mặt trời tăng 48%, mức lương 51.860 USD/năm.
Những con số này phản ánh sự dịch chuyển đầu tư toàn cầu vào năng lượng tái tạo, cũng như hiệu quả của các dự án cơ sở hạ tầng lớn tại Mỹ.
Tấm bằng mất giá
Tờ Business Insider (BI) cho hay niềm tin của người Mỹ vào hệ thống đại học đã giảm mạnh. Khảo sát của Gallup cho thấy chỉ còn 36% người dân cho rằng giáo dục đại học "rất" hoặc "khá" có giá trị, so với 57% năm 2015.
Nghiên cứu của Viện Pew năm 2024 cho thấy chỉ 22% người trưởng thành cho rằng việc đi học "đáng giá" trong bối cảnh phải vay nợ học phí.
Trên nền tảng Handshake, 62% sinh viên năm cuối lo ngại tự động hóa/AI sẽ ảnh hưởng xấu đến triển vọng nghề nghiệp, tăng từ 44% năm 2023.
Trong khi đó, các công ty công nghệ và tư vấn ngày càng ưu tiên những nhân sự sẵn sàng làm việc với AI hơn là tuyển thêm người mới.
Theo CEO Dario Amodei của Anthropic, trí thông minh nhân tạo (AI) có thể "xóa sổ" 50% vị trí nhân viên văn phòng cấp thấp trong 5 năm tới, đẩy tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng lên 10–20%.
"Với tư cách là người trong ngành, chúng tôi thấy cần có nghĩa vụ nói sự thật với mọi người. Dường như chẳng ai nghiêm túc về thách thức này cả. Nghe có vẻ điên rồ nhưng điều này chắc chắn sẽ xảy ra", CEO Amodei cảnh báo.
Ngay cả khi doanh nghiệp vẫn tung ra các mô hình AI mới, nhiều ông chủ chọn thuê người giỏi AI hơn là tuyển thêm thực tập sinh hay nhân viên chưa có kinh nghiệm.
Tình huống đó giáng thêm đòn nặng vào tâm lý giới trẻ, vốn đã chán chường với lương khởi điểm thấp và áp lực "phải về văn phòng" sau đại dịch.
Số liệu của SignalFire cho thấy các tập đoàn công nghệ lớn (Big Tech) tuyển dụng nhân viên mới tốt nghiệp thấp hơn 50% so với thời kỳ trước đại dịch.
Năm 2024, chỉ 7% số tuyển dụng của các Big Tech là nhân viên chưa có kinh nghiệm, thấp hơn nhiều so với 25% năm 2023. Con số này thậm chí giảm từ 11% xuống 6% trong cùng kỳ ở các startup, vốn nổi tiếng thân thiện với lao động trẻ.
Trường nghề trỗi dậy
Trái lại, báo cáo của ADP Research cho thấy tại các cao đẳng hai năm, tỷ lệ sinh viên theo học chương trình nghề nghiệp (vocational) đã nhảy từ 15% năm 2019 lên 20% năm 2024.
Nhiều học sinh trung học bắt đầu quan tâm hơn đến các khóa đào tạo ngắn hạn, thực hành trả lương ngay tại xưởng, tránh được chi phí và thời gian kéo dài của đại học.
Song, sự chuyển dịch này vẫn vấp phải định kiến lâu đời. Khảo sát của Jobber năm 2023 cho thấy 74% học sinh trung học cho biết "có sự kỳ thị" khi chọn trường nghề thay vì đại học, trong khi 79% cha mẹ vẫn muốn con đi đại học.
Trên thực tế, làm lao động tay chân thời nay còn có thu nhập hơn là những sinh viên tốt nghiệp thất nghiệp, chật vật với mì gói và không nuôi sống nổi bản thân, phải về ăn bám gia đình.
Tờ BI cho hay lương khởi điểm cho lao động xây dựng, thi công dao động từ 19–45 USD/giờ; thợ bảo trì sửa chữa từ 14–44 USD/giờ, thợ điện, thợ ống nước trung bình 29 USD/giờ.
Mặc dù những lao động có bằng đại học vẫn có lợi thế khi theo khảo sát, tầng lớp này có thu nhập trung bình 60.000 USD/năm, cao hơn 20.000 USD so với nhóm chỉ tốt nghiệp THPT.
Nhiều ngành như tiện ích công cộng, dầu khí, xây dựng cao cấp… vẫn tuyển dụng ồ ạt cử nhân mới ra trường. Số liệu của LinkedIn cũng cho biết xây dựng là ngành tăng trưởng nhanh nhất dành cho tân cử nhân.
Thế nhưng với sự trỗi dậy của AI, không phải GEN Z hay sinh viên mới ra trường nào cũng may mắn chọn đúng nghề.
Thế hệ Gen Z đang đặt lại câu hỏi "Đại học có phải là con đường duy nhất?", trong bối cảnh chi phí tăng chóng mặt, tự động hóa đe dọa công việc văn phòng nhưng nghề tay chân lại đi lên trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo.
Giờ đây, bên cạnh mô hình "đi học – lấy bằng – đi làm", giới trẻ có thêm lựa chọn "học nhanh – đi làm ngay" với nợ thấp hơn, thu nhập ổn định, và khả năng khởi nghiệp linh hoạt nhờ AI hỗ trợ quản lý.
Điều cần thiết lúc này là thay đổi nhận thức xã hội, giảm định kiến nghề lao động tay chân, đồng thời xây dựng hệ sinh thái đào tạo nghề linh hoạt, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thị trường.
Khi đó, bất kể lựa chọn nào, Gen Z cũng sẽ có cơ hội phát triển bền vững và chủ động trước tương lai không ngừng biến đổi.
*Nguồn: BI
.png "GDP nền kinh tế lớn thứ 3 châu Á bất ngờ tăng vượt dự báo: Cơ hội soán ngôi Đức, Nhật Bản xếp thứ 3 thế giới trong tầm tay?")
.png "Báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp vẻ vang của Đảng và dân tộc")
.png "Hội Thẩm định giá Việt Nam mở lớp đào tạo nghiệp vụ tại ba thành phố lớn")
