.jpg)
"Trạm xăng" cho xe điện
Tại một trạm đổi pin gần Trung tâm thể thao Olympic Bắc Kinh, chủ sở hữu của một chiếc xe Nio theo dõi bộ pin đã sạc đầy được lắp vào xe của mình. Nhân viên của trạm đưa xe của anh lên một bệ tích hợp để tháo pin đã cạn khỏi gầm xe và lắp pin mới vào. Toàn bộ quá trình này chỉ mất không quá năm phút.
Phía sau anh, một vài khách hàng khác đang xếp hàng dưới bầu trời u ám, sân vận động Olympic Tổ chim mang tính biểu tượng nằm cách đó không xa. Bên ngoài trạm đổi pin, một dòng chữ ghi: "Trạm đổi pin là trạm xăng của xe điện".
Hoán đổi pin – đơn giản là thay pin xe điện đã cạn bằng pin mới đã sạc đầy – là giải pháp thay thế cho sạc pin truyền thống. Dù còn mới mẻ, Trung Quốc là nơi có mô hình phát triển nhất thế giới cho đến nay.
Chủ yếu được sử dụng cho các loại xe cỡ lớn - gần một nửa số xe tải hạng nặng chạy điện được bán tại Trung Quốc vào năm 2023 được trang bị công nghệ hoán đổi pin - quốc gia này cũng đang nghiêm túc thử nghiệm hoán đổi cho ô tô cá nhân.
Hoán đổi pin có một số lợi thế lớn như không mất thời gian so với sạc pin thông thường, đặc biệt là giải quyết nỗi lo về phạm vi hoạt động xe. Việc thiếu các cơ sở sạc dẫn đến thời gian chờ đợi lâu và gián đoạn các chuyến đi của người dùng xe điện. Công nghệ hoán đổi pin đã sớm xuất hiện như một giải pháp tiềm năng.
Trên thực tế, công nghệ hoán đổi pin đã được thử nghiệm và sử dụng lần đầu tiên cách đây hơn một thập kỷ trước, khi xe điện còn chưa phổ biến, khởi nguồn từ năm 2007 với EV Better Place của Israel.
Sau khi công ty này phá sản vào năm 2013, Tesla cũng ra mắt dịch vụ hoán đổi pin 90 giây của riêng mình. Nhưng chỉ hai năm sau, công ty cũng ngừng lại với lý do thị trường nhu cầu thấp.
Công ty Điện lực Nhà nước Trung Quốc bắt đầu nghiên cứu thay thế pin cho xe điện vào khoảng năm 2006. Vào thời điểm đó, Trung Quốc có rất ít xe điện trên đường; thậm chí một thập kỷ sau, nước này chỉ có 500.000 xe.
Đến năm 2023, nước này có 16 triệu xe điện thuần túy và sáu triệu xe hybrid, với hơn một trong ba xe mới đăng ký trong năm đó là xe điện hoặc hybrid. Nước này cũng có khoảng 8,6 triệu điểm sạc, hơn một phần ba trong số đó được bổ sung chỉ trong năm 2023.
Đến năm 2021, nước này cũng đã xây dựng ít nhất 900 trạm hoán đổi pin. Cùng năm đó, chính thức triển khai chương trình hoán đổi pin thí điểm tại 11 thành phố. Các dự án này hiện đang mở rộng quy mô nhanh chóng: theo dữ liệu của chính phủ Trung Quốc, vào năm 2023, Trung Quốc đã bổ sung thêm khoảng 1.600 trạm hoán đổi pin mới, nâng tổng số lên khoảng 3.570 trạm.
Tuy nhiên, không phải tất cả các xe điện đều có khả năng hoán đổi pin – các trạm phải tương thích với hệ thống pin của xe, do đó chỉ một số mẫu xe được thiết kế cho tính năng này mới có thể thực hiện được việc chuyển đổi.
Hiện nay, việc hoán đổi pin được sử dụng rộng rãi nhất bởi các phương tiện thương mại như taxi và xe hậu cần, chứ không phải xe cá nhân.
Cuộc đua song mã
Tại Trung Quốc, công nghệ sạc đang không ngừng phát triển. Theo một báo cáo, các loại xe điện phổ thông tại Trung Quốc sẽ hỗ trợ sạc nhanh điện áp cao từ 800V trở lên vào năm nay.
Các hãng sản xuất ô tô lớn của Trung Quốc như BYD, Xpeng và Nio hiện đã phát triển các loại xe được trang bị công nghệ siêu sạc, mất khoảng 15 phút để sạc pin từ 10% lên khoảng 80%.
Vào tháng 3/2025, BYD công bố hệ thống sạc mới có thể cung cấp phạm vi hoạt động 400km trong năm phút sạc, nhanh gấp đôi so với các bộ siêu sạc của Tesla. BYD có kế hoạch triển khai mạng lưới 4.000 trạm "sạc nhanh" này trên khắp Trung Quốc.
Đến cuối năm 2026, dự kiến hơn 13 triệu xe tại Trung Quốc sẽ được trang bị sạc nhanh điện áp cao. Nhìn chung, nỗi lo về phạm vi hoạt động đang giảm dần, điều có thể khiến nhu cầu hoán đổi pin trở nên không cần thiết.
Ngoài ra, câu hỏi về quyền sở hữu là một vấn đề khác đang kìm hãm việc đổi pin cho xe cá nhân.
Đổi pin về bản chất yêu cầu chủ xe phải từ bỏ quyền sở hữu bộ pin của chính mình. Ví dụ, nếu chủ xe vừa mua một chiếc xe mới và đổi pin trên đường cao tốc, rất có thể họ sẽ nhận được một loại pin cũ hơn. Nhiều công ty sản xuất ô tô nhận thức được vấn đề này và một số đã áp dụng mô hình kinh doanh tách biệt xe và pin: người tiêu dùng mua xe không có pin, mà họ thuê trực tiếp từ công ty.
Nhưng mô hình kinh doanh này đòi hỏi các nhà sản xuất ô tô phải sở hữu và quản lý một số lượng lớn pin, tốn kém vốn và làm tăng rủi ro tài chính.
Một tài xế taxi cho biết, công ty của anh quy định tài xế phải sử dụng chế độ đổi pin ít nhất một lần một tháng như một phần của thử nghiệm. "Nếu tôi đang có cục pin tốt, tôi sẽ không đổi pin", anh nói. "Tôi sẽ đợi một tháng trước khi làm vậy". Anh nói thêm rằng sử dụng dịch vụ đổi pin cũng đắt hơn so với sạc pin.
Theo một nhân viên tại trạm đổi, những tài xế taxi nhận được một cục pin có tuổi thọ pin kém đôi khi cãi nhau với nhân viên. "Nếu tài xế nhận được một cục pin kém, một số sẽ hét vào mặt chúng tôi. Tôi nói với họ, hét vào mặt chúng tôi không giúp ích gì, chúng tôi chỉ ở đây để đổi pin. Một số tài xế thậm chí còn nói rằng họ sẽ gọi cảnh sát - điều đó đã xảy ra nhiều lần."
Và trong khi việc hoán đổi pin có vẻ như giải quyết được nỗi lo về phạm vi hoạt động, thực tế không phải lúc nào cũng vậy. Một chủ sở hữu Nio cho biết mặc dù thời gian hoán đổi pin thực sự rất nhanh, nhưng các trạm hoán đổi cần phải có lượng pin đủ để phục vụ và ít người xếp hàng để tránh thời gian chờ đợi lâu.
Người này kể rằng, khi đến vùng ngoại ô, anh đã suýt bỏ lỡ một cuộc họp quan trọng ở thành phố vì không có pin đã sạc đầy để thay thế.
Cả hoán đổi pin và sạc nhanh đều thúc đẩy nhu cầu về xe điện thuần túy. Vẫn còn phải chờ xem sự cân bằng cuối cùng của hai công nghệ này sẽ đi đến đâu.
Theo khẩu hiệu của Nio, hoán đổi pin có thể được coi như một kiểu "trạm xăng" cho xe điện. Câu hỏi đặt ra là liệu chúng có bao giờ đạt đến quy mô của các trạm xăng hay thậm chí là các trạm sạc xe điện hay không?
