Thiết lập trật tự mới cho thị trường vàng Việt Nam

Tại cuộc Tọa đàm “Sàn giao dịch vàng: Minh bạch thị trường và ổn định kinh tế vĩ mô”, do báo Tiền phong vừa tổ chức, các chuyên gia kinh tế và đại diện cơ quan quản lý đã cùng nhau phân tích những vướng mắc hiện tại và đề xuất giải pháp cải cách thị trường.

Chênh lệch giá và nút thắt cung ứng

Phát biểu tại toạ đàm, theo ông Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, thị trường vàng Việt Nam luôn ở trạng thái nhạy cảm. Giá vàng trong nước biến động mạnh và có lúc chênh lệch với thế giới vượt 20 triệu đồng/lượng. Sự mất cân đối cung - cầu, cùng với các giao dịch không chính thức diễn ra phổ biến, khiến thị trường thiếu minh bạch và tiềm ẩn rủi ro cho người dân và doanh nghiệp.

Còn ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhận định, nguồn cung vàng chế tác, trang sức tương đối đủ. Tuy nhiên, nguồn cung vàng miếng đang bị hạn chế về nhập khẩu trong thời gian gần đây, trong khi nhu cầu trong nước lớn do truyền thống mua tích sản, tiết kiệm, và tặng vàng trong cưới hỏi. Tình trạng này tạo nên "nút thắt cổ chai" đẩy giá vàng lên cao.

Chênh lệch giá vàng lớn giữa trong nước và quốc tế tạo điều kiện cho đầu cơ, thao túng và làm gia tăng nguy cơ buôn lậu. Ông Phan Quốc Đông - Phó Chi cục trưởng, Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan, Bộ Tài chính, cho biết vàng luôn hấp dẫn giới buôn lậu vì giá trị cao, dễ sở hữu, tính thanh khoản quốc tế lớn, cùng tâm lý tích trữ lâu đời của người Việt. Với đường biên giới dài hơn 4.000 km và chỉ 157 cửa khẩu, 88 điểm kiểm soát, rủi ro buôn lậu luôn hiện hữu, đặc biệt khi giá trong nước và nhu cầu tăng cao.

Vướng mắc trong quản lý và rủi ro “chợ đen”

Cũng theo ông Nguyễn Đức Lê, hoạt động quản lý mua bán vàng miếng đang gặp phải nhiều tồn tại. Đó là thiếu cơ sở dữ liệu tập trung, do các cửa hàng chủ yếu bán lẻ, không có cơ sở dữ liệu kết nối trực tuyến với cơ quan quản lý nhà nước để theo dõi lượng hàng mua bán. Bên cạnh đó là khó kiểm soát chất lượng, hóa đơn không minh bạch, cơ chế giám sát chưa đồng bộ, chênh lệch giá với chợ đen lớn, giá niêm yết và giá bán không chính xác và tâm lý mua vàng tăng đột biến. Mỗi khi nghe tin giá vàng tăng, người dân đổ xô đi mua gây nên cơn sốt bất thường.

Đồng thời, giao dịch tại "chợ đen" mang lại nhiều rủi ro cho người dân, bao gồm mua phải vàng giả, vàng kém chất lượng do không có kiểm định, mua với giá cao hơn thị trường khi sốt giá, và rủi ro an toàn cá nhân (bị cướp, bị tấn công).

Về phía doanh nghiệp, ông Vũ Hùng Sơn, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Vàng bạc đá quý Bảo Tín Mạnh Hải, chỉ ra rằng việc thiếu nguồn cung nguyên liệu chính thức kéo dài hơn 13 tháng qua đã buộc các doanh nghiệp phải sử dụng nguồn vàng “trôi nổi” để duy trì sản xuất.

Hơn nữa, các doanh nghiệp vàng đang đối mặt với đợt thanh tra, kiểm tra dày đặc khi các cơ quan chức năng áp dụng Luật Phòng chống rửa tiền, đặc biệt với các giao dịch từ 400 triệu đồng trở lên. Sai sót nhỏ trong thông tin khách hàng có thể dẫn đến rủi ro pháp lý lớn, khiến giao dịch bị chuyển sang cơ quan điều tra.

Minh bạch và chứng khoán hoá vàng

Để giải quyết những bất cập trên, các chuyên gia đã đưa ra nhiều giải pháp đồng bộ từ chính sách, chống buôn lậu đến phát triển sản phẩm tài chính.

Thứ nhất là hân loại quản lý và tăng cường nguồn cung. Theo TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, nhấn mạnh cần xác định rõ phạm vi vàng cần quản lý: Vàng miếng, vàng thỏi (mang tính đầu tư, dự trữ) phải tiếp tục quản lý chặt; trong khi vàng trang sức, thủ công mỹ nghệ (mang tính tiêu dùng) cần cân nhắc mức độ quản lý phù hợp, tránh áp đặt cơ chế như đối với vàng miếng.

Cùng với đó tăng cung hợp pháp thông qua việc giảm chi phí chế tác, chuẩn hóa quy cách vàng miếng, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong nhập khẩu và sản xuất. Ông Vũ Hùng Sơn cũng kiến nghị đưa vàng trang sức ra khỏi danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện trong Luật Đầu tư để tạo đà cho Việt Nam trở thành trung tâm chế tác trang sức khu vực.

Đặc biệt, cần triển khai đầy đủ Nghị định 232 để tăng cung vàng miếng một cách hợp pháp và minh bạch. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu nhận định Nghị định 232 được ban hành với tinh thần nhà nước đóng vai trò quản lý thay vì độc quyền sản xuất, nhập khẩu và phân phối vàng như giai đoạn trước.

Thứ hai, xây dựng sàn giao dịch và chứng khoán hóa. Hiện đã có nền tảng pháp lý từ Nghị quyết 232 của Quốc hội và Kết luận 203 của Bộ Chính trị để nghiên cứu mô hình sàn vàng. Tuy nhiên, cần làm rõ mô hình phù hợp (sàn độc lập, hay thông qua sở giao dịch hàng hóa), cùng với cơ chế niêm yết giá, thuế - phí giao dịch, xuất nhập khẩu.

Đối với việc huy động vàng trong dân, lượng vàng cất giữ trong dân ước tính tương đương 8% GDP. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu tin rằng Việt Nam có thể huy động được 300-500 tấn vàng trong dân, nhưng cần một quá trình dài hơi, thận trọng và xây dựng được niềm tin thị trường.

Về lâu dài, cần hướng tới mô hình chứng khoán hóa vàng, nơi người dân nắm giữ tài sản vàng dưới dạng chứng chỉ có giá trị tương đương vàng vật chất. Để thực hiện được điều này, điều quan trọng nhất là niềm tin rằng chứng chỉ đó an toàn tuyệt đối và có giá trị thực.

Thứ ba, minh bạch hóa và chống buôn lậu. Cần sớm có hướng dẫn cụ thể để chính sách quản lý vàng đi vào thực tế, tạo minh bạch cho thị trường, đồng thời mở rộng lựa chọn pháp lý cho người dân. Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác chống buôn lậu. Cục Hải quan cho rằng cần xem xét lại chính sách quản lý để giảm áp lực buôn lậu; tham khảo kinh nghiệm quốc tế như đánh thuế vàng bán ra; và minh bạch hoạt động vàng trang sức.

Việc giá vàng bị đẩy lên quá cao so với thế giới không chỉ tạo điều kiện cho đầu cơ mà còn ảnh hưởng tới ổn định vĩ mô và tâm lý nhà đầu tư, do đó việc cải tổ chính sách quản lý và tăng tính minh bạch của thị trường vàng là yêu cầu cấp thiết.