Sự thất bại trong lệnh cấm xe xăng tại châu Âu: Trợ cấp bị thu hẹp, giá xe điện vượt khả năng người dân, hạ tầng sạc không đủ

Lệnh cấm xe xăng tại châu Âu, từng được coi là biểu tượng cho tham vọng khí hậu toàn cầu, đang bộc lộ những giới hạn rõ rệt và trên thực tế đã không còn giữ được hình hài ban đầu. Mục tiêu đến năm 2035 chỉ cho phép bán xe mới không phát thải CO₂, vốn được hiểu rộng rãi là dấu chấm hết cho xe xăng và diesel, nay đang bị điều chỉnh theo hướng mềm hơn, linh hoạt hơn, sau hàng loạt sức ép chính trị, kinh tế và xã hội.

Bước ngoặt lớn xảy ra khi Ủy ban châu Âu buộc phải thừa nhận rằng cách tiếp cận cứng nhắc, dựa trên một mốc cấm tuyệt đối, không còn phù hợp với thực tế thị trường. Thay vì yêu cầu cắt giảm hoàn toàn phát thải từ xe mới vào năm 2035, EU đang xem xét các phương án cắt giảm không tuyệt đối, cho phép tồn tại những ngoại lệ kỹ thuật như xe hybrid hiệu suất cao hoặc xe sử dụng nhiên liệu tổng hợp. Đây là dấu hiệu cho thấy chính sách từng được xây dựng như một lộ trình thẳng đang phải uốn cong để tránh đổ vỡ đồng thuận.

Nguyên nhân đầu tiên khiến lệnh cấm xe xăng gặp thất bại nằm ở túi tiền của người dân. Các phân tích của Wall Street Journal cho thấy giả định ban đầu của EU là xe điện sẽ nhanh chóng trở nên rẻ và dễ tiếp cận đã không thành hiện thực. Giá xe điện vẫn cao hơn đáng kể so với xe xăng, trong khi nhiều quốc gia châu Âu đã phải cắt giảm hoặc thu hẹp trợ cấp vì áp lực ngân sách. 

Song song với đó là vấn đề hạ tầng. Reuters nhấn mạnh rằng châu Âu không phải một thị trường đồng nhất. Trong khi một số quốc gia Bắc Âu có mạng lưới trạm sạc dày đặc và lưới điện ổn định, nhiều nước khác vẫn tụt hậu rõ rệt. Lệnh cấm xe xăng mới đồng nghĩa với việc hàng triệu người phải phụ thuộc hoàn toàn vào hạ tầng sạc chưa sẵn sàng, điều khiến chính sách này trở nên thiếu khả thi trên thực tế.

Yếu tố thứ ba, và ngày càng mang tính quyết định, là sức cạnh tranh của ngành công nghiệp ô tô châu Âu. Reuters chỉ ra rằng các hãng xe EU đang bị kẹt giữa hai áp lực cùng lúc: vừa phải đầu tư khổng lồ để điện hóa, vừa phải đối mặt với làn sóng xe điện giá rẻ từ Trung Quốc và chính sách trợ cấp mạnh tay của Mỹ. Trong bối cảnh đó, việc duy trì một lệnh cấm cứng với xe xăng bị xem là tự làm khó ngành công nghiệp trong nước, đe dọa việc làm và thị phần toàn cầu.

Cuộc tranh luận nội bộ EU về nhiên liệu tổng hợp cũng góp phần làm lung lay nền tảng của lệnh cấm. Ngay từ giai đoạn thông qua chính sách, Đức đã yêu cầu mở cửa cho xe sử dụng e-fuels sau 2035, cho thấy sự thiếu đồng thuận ngay từ đầu về con đường đạt mục tiêu khí hậu. Khi công nghệ thay thế chưa ngã ngũ, việc cấm hoàn toàn động cơ đốt trong bị xem là lựa chọn mang tính chính trị nhiều hơn là kỹ thuật.

Kết quả, nhiều hãng ô tô lừng danh như Ford, GM, Stellantis và các nhà sản xuất truyền thống đang âm thầm quay trở lại với xăng dầu — hoặc ít nhất là cân bằng lại giữa xe điện và xe động cơ đốt trong. Họ đã cảm nhận rõ áp lực từ chi phí, thuế quan, giá pin và sự cạnh tranh “giá rẻ Trung Quốc”.

Liên minh châu Âu từ lâu đã đi đầu trong việc thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh. Lệnh cấm năm 2035, được thông qua 2 năm trước đó, được coi là trụ cột trong kế hoạch của khối nhằm đạt được mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. Tuy nhiên, các quan chức ở châu Âu cũng ngày càng lo ngại về khả năng cạnh tranh của khu vực và đã tìm cách giảm bớt hoặc nới lỏng nhiều quy định.

Sự cạnh tranh gay gắt từ các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc kết hợp với thuế quan cao của Mỹ đã giáng một đòn mạnh vào ngành công nghiệp ô tô châu Âu. Hiệp hội Công nghiệp Ô tô Đức cho biết 70% việc làm trong ngành công nghiệp ô tô của nước này có liên quan đến xuất khẩu.

Ông Wopke Hoekstra, Ủy viên phụ trách khí hậu của EU, cho biết hôm thứ Ba: “Trung Quốc đang cạnh tranh mạnh mẽ trong các công nghệ then chốt, bao gồm xe điện và pin, trong khi Mỹ tiếp tục vượt trội hơn chúng ta về năng suất và đổi mới trong ít nhất một số lĩnh vực.”

Các công ty Trung Quốc như BYD đang xây dựng nhà máy ở Hungary và Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi các nhà sản xuất pin Trung Quốc đang đặt nhà máy ở Morocco để cung cấp cho các nhà sản xuất ô tô châu Âu và tránh thuế quan. Ông Hoekstra nói thêm rằng ngành công nghiệp ô tô châu Âu đang “đấu tranh để tồn tại” và “chúng tôi đang can thiệp để đảm bảo một tương lai sạch và thành công cho ngành công nghiệp này”.

Các nhà sản xuất ô tô cũng lập luận rằng công chúng vẫn chưa hoàn toàn chấp nhận việc chuyển sang sử dụng xe điện và chính phủ chậm trễ trong việc cung cấp đủ trạm sạc.

Có thể nói chiến lược quay lại xe xăng không hẳn là phủ nhận tương lai điện khí hóa, mà là một cách ứng xử linh hoạt trong bối cảnh bất ổn chuyển đổi. Các hãng không muốn đặt “tất tay” vào EV để rồi bị tổn thất nặng nề nếu thị trường đảo chiều. Thay vào đó, họ chọn vừa tiếp tục đầu tư EV, vừa củng cố và tinh chỉnh các dòng hybrid hay động cơ xăng thế hệ mới, tăng hiệu suất, giảm nhiên liệu và khí thải, để khi EV lên ngôi thực sự, họ vẫn còn chỗ đứng.

Theo Wired, nhiều hãng hàng đầu như Toyota, Nissan, Mercedes-Benz, Ford… cũng đã hủy hoặc trì hoãn các dự án EV lớn do chi phí sản xuất cao, nhu cầu suy giảm và chính sách thuế chưa ổn định. Thay vào đó, họ chọn hybrid như một hướng đi an toàn và ổn định hơn.

“Ngành công nghiệp ô tô không hoạt động theo kiểu bạn chỉ cần bật công tắc và mọi thứ sẽ thay đổi. Xe hybrid chính là bước đệm để thị trường đại chúng tiến tới xe điện”, Jeff Schuster, phó chủ tịch điều hành ô tô của GlobalData cho biết.

Theo: WSJ, Financial Times