Trong hai thập kỷ qua, Amazon không chỉ định hình lại thói quen mua sắm mà còn viết lại cách người Mỹ làm việc. Hàng trăm nghìn nhân viên kho hàng, đội ngũ tài xế giao nhận và các nhóm kỹ thuật vận hành đã tạo nên một bộ máy khổng lồ, nơi tốc độ, chính xác và khối lượng được tối ưu đến từng giây.
Thế nhưng giờ đây, chính những trụ cột con người ấy đang đứng trước làn sóng thay thế lớn nhất trong lịch sử công ty.
Theo các tài liệu nội bộ được tờ New York Times (NYT) thu thập, Amazon tin rằng họ đang ở ngưỡng cửa của "bước ngoặt lao động" khi hơn nửa triệu việc làm có thể bị robot thay thế trong thập kỷ tới.
Các hệ thống tự động không chỉ bốc xếp, đóng gói mà còn đảm nhận cả vận hành, kiểm soát và quản lý quy trình, hứa hẹn giúp Amazon tiết kiệm khoảng 0,03 USD cho mỗi đơn hàng.
Mục tiêu cuối cùng là tự động hóa tới 75% hoạt động kho vận, một con số có thể làm thay đổi cấu trúc lao động Mỹ.
Ngừng tuyển dụng
Mục tiêu chính của chiến lược này không nhất thiết là sa thải hàng loạt, mà là tránh tuyển dụng nhân viên mới. Theo các tài liệu, Amazon kỳ vọng có thể tránh thuê hơn 160.000 người vào năm 2027 và hơn 600.000 người vào năm 2033, ngay cả khi doanh số bán hàng dự kiến tăng gấp đôi.
Điều này trái ngược hẳn với việc tuyển dụng ồ ạt, có lúc chạm mốc 1,2 triệu lao động tại Mỹ trong đại dịch của Amazon.
Động lực tài chính là rõ ràng khi tự động hóa sẽ giúp Amazon tiết kiệm khoảng 0,03 USD cho mỗi mặt hàng được chọn, đóng gói và giao hàng, dẫn đến khoản tiết kiệm khổng lồ 12,6 tỷ USD từ năm 2025 đến 2027.
Amazon đang nhanh chóng nhân rộng mô hình nhà kho mới, điển hình là cơ sở ở Shreveport, Louisiana, nơi công ty đã triển khai hàng nghìn robot, cho phép giảm một nửa số nhân công mà vẫn tăng năng suất.
Chiến lược này bao gồm việc cải tạo các trung tâm phân phối cũ trong 2 năm tới. Ví dụ, việc nâng cấp cơ sở Stone Mountain, Georgia sẽ giúp xử lý lượng hàng hóa nhiều hơn 10% nhưng cần ít hơn tới 1.200 nhân viên. Kế hoạch là giảm lực lượng lao động theo thời gian thông qua sự giảm tự nhiên (attrition) của nhân viên.
Động thái này không chỉ là câu chuyện nội bộ của Amazon. Là nhà tuyển dụng tư nhân lớn thứ hai nước Mỹ, mỗi quyết định nhân sự của công ty đều tạo ra hiệu ứng lan tỏa sâu rộng. Trong suốt một thập kỷ, Amazon từng là "máy tạo việc làm" cho tầng lớp lao động phổ thông, kéo theo sự bùng nổ của nghề kho vận và giao hàng. Tuy nhiên hiện nay, chính họ lại trở thành biểu tượng của kỷ nguyên tự động hóa, nơi "công nhân" dần được thay bằng "kỹ sư giám sát robot".
Các chuyên gia cảnh báo rằng sự thay đổi này sẽ làm cho Amazon trở thành "kẻ hủy diệt việc làm". Dẫu vậy một khi Amazon chứng minh được hiệu quả kinh tế của việc tự động hóa, mô hình này chắc chắn sẽ lan rộng sang các nhà tuyển dụng lớn khác như Walmart và UPS, có khả năng làm biến mất hàng loạt công việc kho bãi và giao hàng truyền thống trên cả nước.
Tập đoàn Amazon khẳng định tự động hóa không đồng nghĩa với việc hủy bỏ cơ hội nghề nghiệp. Công ty đã triển khai các chương trình đào tạo kỹ thuật viên robot, tự động hóa và cơ điện tử, với lời hứa rằng "các công việc tương lai sẽ đòi hỏi kỹ năng cao hơn, lương tốt hơn".
Tại kho Shreveport, hơn 160 kỹ thuật viên robot đang vận hành hệ thống với mức lương 24,45 USD/giờ, cao hơn gần 25% so với nhân viên kho thông thường.
Mặc dù vậy, vấn đề không chỉ là tạo việc làm mới mà là ai đủ khả năng để làm những công việc mới đó. Phần lớn lực lượng lao động kho hàng của Amazon là người da màu hoặc lao động phổ thông không qua đào tạo kỹ thuật. Với họ, "robot hóa" không mang nghĩa thăng tiến, mà là nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng mà chính họ từng vận hành.
Amazon ý thức được tác động xã hội to lớn của kế hoạch này. Các tài liệu nội bộ tiết lộ công ty đã xem xét việc kiểm soát thông điệp công chúng bằng cách tránh các thuật ngữ trực diện như "tự động hóa" hay "AI", thay vào đó sử dụng các từ ngữ nhẹ nhàng hơn như "công nghệ tiên tiến" hay "cobot" (robot hợp tác), ngụ ý sự hợp tác giữa máy móc và con người.
Đồng thời, Amazon cũng cân nhắc tăng cường tham gia các hoạt động cộng đồng để xây dựng hình ảnh "công dân doanh nghiệp tốt" nhằm xoa dịu những lo ngại về việc mất việc làm.
Mặc dù Amazon cam kết rằng tự động hóa sẽ tạo ra các vai trò kỹ thuật, được trả lương cao hơn (ví dụ: kỹ thuật viên robot), nhưng tác động thực tế có thể không đồng đều. Nhiều nhân viên hiện tại, đặc biệt là người lao động thuộc các nhóm thiểu số, có thể khó chuyển đổi sang các vai trò đòi hỏi kỹ năng cao hơn, dẫn đến sự bất bình đẳng trong thị trường lao động.
Vấn đề không còn là liệu robot có đến hay không, mà là làm thế nào các cộng đồng và công ty sẽ chuẩn bị cho một tương lai nơi máy móc đảm nhận hầu hết các công việc thủ công.
Hậu Bezos
Từ khi nhà sáng lập Jeff Bezos mua lại công ty robot Kiva năm 2012 với giá 775 triệu USD, Amazon đã kiên định đi theo con đường tự động hóa toàn diện. Giờ đây, dưới thời CEO Andy Jassy, chiến lược ấy bước vào giai đoạn hoàn thiện: không còn chỉ là "đầu tư cho tăng trưởng" mà là "tự động hóa vì lợi nhuận". Giới phân tích Phố Wall đánh giá, chỉ riêng việc robot hóa quy trình kho vận có thể giúp Amazon tiết kiệm hơn 12 tỷ USD trong giai đoạn 2025–2027.
Với hơn 1 triệu robot đang hoạt động toàn cầu, Amazon đang định hình mô hình "nhà máy thông minh" của thế kỷ 21 – nơi con người và máy móc không còn chia nhau công việc, mà máy móc dần đảm nhận phần lớn, còn con người trở thành người quản lý chúng.
Nếu những kế hoạch này thành hiện thực, Amazon với biểu tượng của chủ nghĩa tiêu dùng hiện đại sẽ bước sang chương mới: từ doanh nghiệp tạo nên nhiều việc làm thành công ty tiên phong tái định hình thị trường lao động.
Đó là một tương lai nơi công nghệ hứa hẹn năng suất vượt trội, nhưng cũng buộc xã hội phải đối diện câu hỏi: khi công việc không còn đủ cho tất cả, vai trò của con người trong nền kinh tế sẽ là gì?
Dù câu trả lời chưa rõ ràng nhưng có một điều chắc chắn là trong cuộc cách mạng tự động hóa mà Amazon đang dẫn đầu, người lao động không còn là trung tâm của hệ thống, thay vào đó họ chỉ còn là biến số trong phương trình tối ưu hóa lợi nhuận.
*Nguồn: NYT, Fortune, BI
.jpg "VPBankS lập kỷ lục mới trên thị trường, huy động thành công 200 triệu USD từ SMBC")
.png "Kia Morning 'tứ bề thọ địch'")
