Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang khuấy động thị trường công nghệ toàn cầu, thu hút hàng tỷ đô la vốn đầu tư mạo hiểm. Tuy nhiên, giữa cơn sốt này, một câu hỏi lớn đang đặt ra: Liệu các startup AI non trẻ, đôi khi chỉ có "3 người và một ý tưởng", có thực sự tạo ra giá trị hay chỉ là một phần của bong bóng tài chính mới?
Thậm chí, vấn nạn "AI washing" đang trỗi dậy khi nhiều startup hay sản phẩm chỉ dán nhãn AI hoặc phủ vẻ bề ngoài tự động hóa để thu hút nhà đầu tư hơn là có sự đột phá thực sự về công nghệ.
Sam Altman, Giám đốc điều hành của OpenAI, đã thẳng thắn thừa nhận rằng các nhà đầu tư đang "quá phấn khích" và ví tình hình hiện tại như một "bong bóng".
"Khi bong bóng diễn ra, nhiều người thông minh nhưng lại quá phấn khích trước những thứ không rõ ràng. Liệu chúng ra có trong giai đoạn mà nhà đầu tư có quá phấn khích về AI không? Tôi cho là có...Sẽ có người mất một khoản tiền khổng lồ", CEO Altman cảnh báo.
Tương tự, Chủ tịch Bret Taylor của OpenAI cũng cho rằng thị trường hiện nay có quá nhiều thành phần "rác" nhưng chỉ cho ra được một số sản phẩm thực sự hữu ích.
Lời cảnh báo này không phải không có cơ sở. Lịch sử đã chứng minh, những thời kỳ đầu cơ quá mức thường dẫn đến một cuộc thanh lọc thị trường tàn khốc.
Bong bóng
Cuối những năm 1990, bong bóng dotcom đã thổi phồng giá trị của các công ty Internet, nhiều công ty chỉ có một website và một kế hoạch kinh doanh mơ hồ. Khi bong bóng vỡ, hàng loạt startup như Webvan và eToys.com đã phá sản, gây ra tổn thất lớn cho các nhà đầu tư.
Tuy nhiên, từ đống đổ nát đó, những gã khổng lồ như Amazon và Google đã vươn lên, chứng minh rằng sự cường điệu ban đầu vẫn chứa đựng một hạt nhân giá trị thực.
Ngày nay, kịch bản tương tự đang tái diễn trong lĩnh vực AI. Rất nhiều startup với đội ngũ nhỏ và sản phẩm chưa hoàn thiện vẫn nhận được những khoản đầu tư khổng lồ. Điều này tạo ra một môi trường cạnh tranh khốc liệt, nơi các công ty được định giá dựa trên tiềm năng hơn là lợi nhuận thực tế.
Vào tháng 7/2025, Nvidia đã trở thành công ty đầu tiên đạt mức vốn hóa thị trường 4 nghìn tỷ USD nhờ nhu cầu GPU của các công ty AI. Morgan Stanley gần đây dự đoán rằng sự gia tăng năng suất AI có thể giúp S&P 500 tăng tới 16 nghìn tỷ USD.
Giáo sư Erik Gordon tại đại học Michigan nói với tờ Business Insider (BI) rằng "sẽ có nhiều nhà đầu tư phải chịu đựng hơn so với thời kỳ dot-com, và sự đau khổ của họ sẽ còn đau đớn hơn". Điều này cho thấy, rủi ro không chỉ đến từ việc startup thất bại, mà còn từ sự kỳ vọng quá lớn của thị trường.
Theo Gordon, bong bóng AI có thể gây lỗ nặng hơn dot-com do quy mô nhà đầu tư rộng lớn, trong đó có cả quỹ hưu trí và tài khoản cá nhân. Ông cho rằng các công ty như CoreWeave—một startup hạ tầng AI—đã "bốc hơi" hàng chục tỷ USD chỉ trong hai ngày, một minh chứng rõ rệt cho rủi ro khi không có nền tảng vững chắc.
Tờ Ainvest thì cho biết một báo cáo gần đây cho thấy hơn 370 startup AI đạt mức định giá "kỳ lân" trong năm 2025, tổng giá trị vượt 1 nghìn tỷ USD, tạo nên mô hình tương đồng với bong bóng dot-com. Tệ hơn, rất nhiều kỳ lân này chưa có khả năng sinh lời.
Một nghiên cứu từ KITRUM chỉ ra rằng gần 90% startup AI không trụ nổi quá một năm. Các nguyên nhân chính gồm: không phù hợp với thị trường (34%), marketing yếu (22%), vấn đề trong đội ngũ (18%), và tài chính eo hẹp (16%).
Đồng quan điểm, theo báo cáo của AI4SP, tỷ lệ thất bại trong lĩnh vực AI đạt tới 92%. Các nguyên nhân sâu xa gồm thiếu hiểu biết về nhu cầu thị trường, sai lầm trong chiến lược kiếm tiền, và thiếu hụt kỹ năng quản trị hiệu quả.
Nhiều chuyên gia cho rằng các startup AI thường thất bại vì chi phí cao (như hosting, nhân sự), thách thức vận hành, sự bão hòa cạnh tranh, đặc biệt là trong bối cảnh thiếu sự khác biệt rõ ràng hoặc giải pháp độc đáo.
Trong khi đó, tờ Wall Street Journal (WSJ) cảnh báo cuộc chiến giành nhân lực giữa Big Tech (Microsoft, Meta, Amazon, Alphabet) và các startup khiến nhiều nhóm nhỏ tan rã hoặc bị "săn" bằng các cơ chế hợp đồng ngược (reverse acquihire). Điều này làm suy yếu lòng tin vào mô hình khởi nghiệp và làm méo mó hệ sinh thái sáng tạo.
Rất nhiều startup chỉ "ghép" API AI và xây giao diện—mô hình dễ bị sao chép, thiếu tính bảo hộ và khó duy trì lâu dài.
Thanh lọc
Tờ Sifted nhận định thị trường AI đang dần bước vào giai đoạn "sáp nhập và thanh lọc" (consolidation). Nhiều startup chỉ tập trung vào những mục tiêu tiên phong nhưng thiếu lợi thế cạnh tranh thực, để rồi rất có khả năng bị loại bỏ nhanh chóng.
Thậm chí tờ MarketWatch còn chỉ trích hiện tượng "AI washing" khi nhiều startup thổi phồng khả năng AI để thu hút vốn, trong khi sứ mệnh thực tiễn lại yếu. Các công ty như OpenAI hoặc Anthropic đang lỗ hàng tỷ USD mà chưa chắc có doanh thu bền vững.
Theo thuật ngữ được Viện AI Now (NYU) đưa ra vào năm 2019, AI washing là chiêu marketing gian dối khi công ty tâng bốc việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dù thực tế không hề hoặc rất hạn chế ứng dụng AI trong sản phẩm/dịch vụ.
Giống như "greenwashing", nó khai thác trào lưu để tạo hiệu ứng tích cực theo kiểu bảo vệ môi trường nhưng thực chất chỉ là chiêu trò marketing.
Trong bối cảnh AI bùng nổ hiện nay, rất nhiều startup bị cho là dùng AI washing, khiến sản phẩm/dịch vụ có vẻ tiên tiến hơn thực tế, AI washing làm xói mòn niềm tin của khách hàng và nhà đầu tư, đồng thời gây gián đoạn tiến trình đổi mới chân chính.
Nhiều công ty đơn giản "phủ lên" các từ như "AI-powered", "machine learning" mà không giải thích rõ thuật toán hay công nghệ gì đã dùng.
Giám đốc kỹ thuật (CTO) John Fitzpatrick của startup Nitro, từng là kỹ sư Siri tại Apple chỉ ra các trường hợp phổ biến như chỉ thêm giao diện user (UI) lên ChatGPT, trưng dụng biểu thức "AI" như công nghệ bảo mật, nhưng không giải quyết nghiệp vụ, thậm chí còn bỏ qua quyền riêng tư, rủi ro dữ liệu.
Số liệu của BBC cho thấy khoảng 10% startup công nghệ đề cập đến AI trong năm 2022, nhưng con số này tăng lên 25% năm 2023, phần lớn chỉ là "từ khóa thời thượng" để dễ gọi vốn. Mọi sản phẩm đều được gắn thêm AI hay tự động hóa để thu hút nhà đầu tư.
Tháng 3/2024, Ủy ban chứng khoán và giao dịch Mỹ (SEC) đã phạt 2 quỹ đầu tư 400.000 USD vì có hành vi tuyên truyền sai trái về AI. Cũng trong năm đó, họ còn truy tố một CEO startup tuyển dụng về hành vi gian lận AI.
"Đừng có làm cái trò đó", Cựu chủ tịch Gary Gensler của SEC cảnh báo.
Tóm lại, cơn sốt AI chắc chắn sẽ không kết thúc trong êm đềm. Khi "bong bóng" xẹp xuống, chỉ những startup có nền tảng vững chắc, sản phẩm chất lượng và mô hình kinh doanh bền vững mới có thể tồn tại. Còn lại, nhiều startup "3 người và một ý tưởng" có thể sẽ trở thành bài học đắt giá cho các nhà đầu tư.
*Nguồn: Reuters, BI, Fortune
.jpeg "Toàn cảnh tăng trưởng GDP ASEAN-6 quý 2/2025: Thái Lan đứng chót bảng, Việt Nam có tiếp tục giữ vững vị trí quán quân?")
.png "Buồn của nền kinh tế đối thủ Bắc Kinh: Nông dân không có lựa chọn khác ngoài công nghệ Trung Quốc, 1 công ty đủ chiếm 90% thị phần mặt hàng then chốt")
