Ông Đỗ Như Lâm: AI không thể thay thế toàn diện nhà báo

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày báo chí Cách mạng Việt Nam, MarketTimes.vn có cuộc trò chuyện với ông Đỗ Như Lâm, Giám đốc Đào tạo Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo ABAII, nguyên Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Thái Bình về vai trò của AI đối với báo chí trong kỷ nguyên số.

Vấn đề không còn là “AI có thay thế nhà báo không?”, mà là “Nhà báo có để mình bị AI thay thế hay không?”

MarketTimes: Giới truyền thông toàn cầu đang chứng kiến một cuộc cách mạng mạnh mẽ dưới tác động của trí tuệ nhân tạo (AI), trong đó có Việt Nam. Sự phát triển vượt bậc này theo ông có lo ngại về nguy cơ mất việc cho đội ngũ những người làm báo truyền thống?

Ông Đỗ Như Lâm: Đúng là ngành báo chí – không chỉ ở Việt Nam mà trên phạm vi toàn cầu – đang bước vào một giai đoạn chuyển hóa sâu sắc dưới tác động của trí tuệ nhân tạo. AI không còn là xu hướng tương lai, mà đang là công cụ hiện hữu trong các tòa soạn, từ việc viết bản tin thể thao, tài chính, cho tới hỗ trợ biên tập, sản xuất nội dung đa phương tiện.

Tuy nhiên, song hành với những cơ hội vượt trội ấy là những lo ngại có thật về nguy cơ mất việc, đặc biệt đối với các vị trí làm báo truyền thống, vốn chủ yếu thực hiện những công việc mang tính lặp lại như viết tin nhanh, chỉnh sửa kỹ thuật, nhập liệu. Nhiều nghiên cứu quốc tế và khảo sát trong nước đều cho thấy một xu hướng rõ ràng: AI đang làm thay con người ở những khâu đơn giản, tốc độ cao, ít đòi hỏi phân tích xã hội sâu.

Chẳng hạn, tại Việt Nam, số liệu từ Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2024 cho thấy, có đến 25% cơ quan báo chí đã ứng dụng AI vào hoạt động sản xuất nội dung, chủ yếu ở các dạng tin tự động như thời tiết, thể thao, giá cả thị trường… Đây là dấu hiệu tích cực của sự chủ động tiếp cận công nghệ, nhưng cũng là tín hiệu cảnh báo về nguy cơ mất việc của một số nhà báo.

Tuy vậy, tôi muốn nhấn mạnh: AI không thể thay thế toàn diện nhà báo. Những phẩm chất cốt lõi của người làm báo như đạo đức nghề nghiệp, khả năng điều tra, khai thác nhân vật, thấu cảm xã hội… là những điều công nghệ chưa thể sao chép. Một bản tin sâu sắc, một phóng sự nhân văn hay một góc nhìn xã hội, vẫn luôn cần đến bàn tay, khối óc và trái tim của con người.

Vấn đề không còn là “AI có thay thế nhà báo không?”, mà là “Nhà báo có để mình bị AI thay thế hay không?”.

Tôi cho rằng, nếu người làm báo biết cách khai thác AI như một công cụ hỗ trợ, từ phân tích dữ liệu, viết nháp, kiểm tra thông tin đến dựng nội dung thì không chỉ giữ được nghề, mà còn vươn lên một tầm mới trong kỷ nguyên số.

MarketTimes: Các tòa soạn trên thế giới dự kiến sẽ tập trung mạnh mẽ vào các sản phẩm AI trong năm 2025. Tại việt Nam, ông đánh giá về xu hướng này như thế nào?

Ông Đỗ Như Lâm: Xu hướng các tòa soạn toàn cầu đẩy mạnh ứng dụng AI trong năm 2025 là điều đã được báo trước và đang diễn ra với tốc độ rất nhanh. Các “newsroom thông minh” không còn là khái niệm viễn tưởng mà là mô hình thực tế tại nhiều cơ quan truyền thông quốc tế. Họ đã chuyển đổi quy trình biên tập, xuất bản, phân phối nội dung dựa trên các nền tảng AI tích hợp từ sáng tạo nội dung, phân tích hành vi độc giả đến cá nhân hóa trải nghiệm người dùng.

Tại Việt Nam, chúng ta đang đứng trước một thời điểm bản lề, với cả cơ hội lớn và thách thức không nhỏ. Có một số cơ quan báo chí lớn đã bước đầu triển khai AI trong các khâu như phân tích dữ liệu người đọc, kiểm duyệt nội dung tự động, hoặc sử dụng công cụ hỗ trợ viết bài dạng báo cáo.

Chúng tôi kỳ vọng năm 2025 sẽ là bước ngoặt để các tòa soạn Việt Nam chuyển từ thử nghiệm sang ứng dụng AI một cách toàn diện. Để làm được điều đó, rất cần sự đổi mới tư duy lãnh đạo, nâng cao năng lực chuyển đổi số nội tại và xây dựng chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số.

Tôi tin rằng nếu được định hướng đúng và hành động kịp thời, báo chí cách mạng Việt Nam hoàn toàn có thể không chỉ thích nghi mà còn đi đầu trong việc tạo ra các mô hình truyền thông mới – nơi con người và AI cộng sinh, cùng nhau tạo nên những sản phẩm báo chí sắc bén, kịp thời và giàu chiều sâu.

Ứng dụng AI là một sự chuyển mình toàn diện về cách thức làm nghề

MarketTimes: Khi ứng dụng AI, ông thấy báo chí có những cơ hội, tiềm năng và thách thức gì?

Ông Đỗ Như Lâm: Ứng dụng AI trong báo chí không chỉ là một bước tiến công nghệ, mà là một sự chuyển mình toàn diện về cách thức làm nghề, tư duy nghề nghiệp và vai trò xã hội của truyền thông trong thời đại mới. Chúng ta đang đứng trước một tam giác đổi mới: cơ hội – tiềm năng – thách thức, và điều quan trọng là phải nhìn nhận nó một cách tỉnh táo, chiến lược.

Về cơ hội, AI trao cho báo chí ba lợi thế chiến lược: tăng tốc độ sản xuất và phân phối tin tức; cá nhân hóa trải nghiệm người đọc; mở rộng không gian ảnh hưởng thông qua các nền tảng đa phương tiện. Một bài báo hay có thể nhanh chóng được chuyển thành video, podcast, infographic hoặc bản dịch tự động để tiếp cận nhiều đối tượng hơn.

Về tiềm năng, AI không chỉ là công cụ thay thế mà còn là chất xúc tác cho sự chuyên sâu hóa nghề báo. Nhà báo có thể dành ít thời gian hơn cho các thao tác kỹ thuật, để tập trung nhiều hơn vào điều tra dữ liệu sâu, phân tích chính sách, viết chuyên đề chất lượng cao, hoặc xây dựng mối quan hệ bền vững với cộng đồng độc giả. Điều này mở ra cơ hội hình thành mô hình "phóng viên tăng cường" – nhà báo không bị thay thế, mà được nâng cấp bằng công nghệ.

Về thách thức, AI cũng mang đến những rủi ro không thể xem nhẹ. Tin giả được tạo bởi AI ngày càng tinh vi, có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được kiểm soát. Vấn đề đạo đức nghề nghiệp cũng đặt ra cấp thiết: làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội trong nội dung do AI hỗ trợ tạo ra? Bên cạnh đó là khoảng cách kỹ năng giữa thế hệ nhà báo truyền thống và thế hệ mới – nếu không có chương trình đào tạo lại toàn diện, một bộ phận người làm báo có thể bị tụt lại hoặc buộc phải rời khỏi nghề.

Từ góc nhìn của một đơn vị đào tạo và nghiên cứu về AI, chúng tôi cho rằng AI không thay thế nhà báo, mà đang đặt ra một bài kiểm tra thực sự cho nền báo chí hiện đại: liệu các cơ quan báo chí có sẵn sàng làm mới mình – từ tư duy đến kỹ năng – để thích ứng với một thế giới nơi thông tin không chỉ cần chính xác, mà còn phải nhanh, hấp dẫn và đáng tin cậy hơn bao giờ hết?

MarketTimes: Vậy, báo chí Việt Nam đang và sẽ ứng phó như thế nào với làn sóng công nghệ mạnh mẽ này?

Ông Đỗ Như Lâm: Tôi cho rằng, báo chí cách mạng Việt Nam đang bước vào một thời kỳ bản lĩnh, nơi những tòa soạn không còn lựa chọn đứng bên lề công nghệ. Chúng ta đang chứng kiến sự thích nghi từng bước, nhưng xu hướng là rõ ràng: không chuyển đổi thì sẽ bị bỏ lại.

Hiện tại, nhiều cơ quan báo chí lớn tại Việt Nam đã chủ động ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong công việc biên tập, phân tích hành vi độc giả, tự động hóa phân phối nội dung và phát triển các hình thức thể hiện mới như bản tin podcast, video, chatbot… Đây là những bước đi tiên phong rất đáng khích lệ, thể hiện tinh thần nhanh nhạy, dám đổi mới của đội ngũ lãnh đạo các tòa soạn. Đặc biệt, xu hướng ứng dụng AI không chỉ giới hạn ở các tờ báo điện tử trung ương mà đang dần lan tỏa tới các tạp chí chuyên ngành, báo ngành và báo chí địa phương. Nhiều đơn vị đã bước đầu làm quen với các công cụ hỗ trợ như AI tạo nội dung, phân tích dữ liệu, kiểm duyệt tự động, cho thấy quyết tâm bắt nhịp với làn sóng công nghệ mới.

Đây là thời điểm vàng để các cơ quan báo chí tiếp tục mở rộng ứng dụng AI theo hướng có chiều sâu và hiệu quả hơn. Với sự đầu tư bài bản về chiến lược, hạ tầng và đào tạo con người, AI hoàn toàn có thể trở thành cánh tay đắc lực giúp báo chí cách mạng Việt Nam nâng cao chất lượng, rút ngắn thời gian xuất bản và phục vụ công chúng ngày càng tốt hơn.

Trong tương lai gần, tôi dự đoán báo chí cách mạng Việt Nam sẽ ứng phó làn sóng công nghệ này qua ba hướng chính. Thứ nhất là tái cấu trúc tòa soạn theo mô hình “newsroom tích hợp số”, nơi nội dung không còn chia theo nền tảng mà được sản xuất đồng bộ, đa phương tiện, dựa trên phân tích dữ liệu và hành vi người đọc, với sự hỗ trợ của AI trong quản lý, phân phối và cá nhân hóa nội dung. Thứ hai là đào tạo lại nguồn nhân lực báo chí, đây là điểm then chốt, vì không thể có một nền báo chí công nghệ nếu người làm báo không thành thạo công nghệ. Thứ ba là hoàn thiện thể chế và quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp thời AI. Nhà nước cần ban hành các hướng dẫn rõ ràng về sử dụng AI trong truyền thông, bảo đảm không xâm phạm quyền riêng tư, không tạo ra thông tin sai lệch và giữ gìn chuẩn mực đạo đức nghề báo.

Như vậy, báo chí cách mạng Việt Nam không đứng ngoài cuộc, nhưng muốn đứng vững và vươn lên, chúng ta phải xác định rõ: AI không phải là đối thủ, mà là cộng sự. Và hơn thế, để cộng sự này phát huy giá trị, chính con người, những người làm báo, mới là “trí tuệ nhân tạo” quan trọng nhất.

AI không thay thế nhà báo mà thay thế những phần việc không còn xứng tầm với nhà báo

MarketTimes: Liệu AI sẽ thay thế hoàn toàn con người hay chỉ đảm nhận một phần công việc trong quy trình làm báo?

Ông Đỗ Như Lâm: Trong thực tế, AI đang và sẽ đảm nhận một phần nhất định trong quy trình làm báo, đặc biệt là những công đoạn có tính lặp lại, có thể định lượng và không cần đến sự phán đoán xã hội hay chiều sâu văn hóa. Ví dụ như tạo bản tin nhanh về kết quả thể thao, giá vàng, thời tiết; dự đoán tiêu đề hấp dẫn; gợi ý từ khóa, phân tích xu hướng tìm kiếm; hoặc biên tập lỗi kỹ thuật, chuyển đổi định dạng từ văn bản sang âm thanh hoặc hình ảnh.

Nhưng ở chiều ngược lại, AI vẫn không thể và chưa thể thay thế con người ở những khía cạnh cốt lõi làm nên bản sắc và giá trị của báo chí. Đó là tư duy phản biện và nhận định xã hội, những phẩm chất cần thiết để thực hiện các bài viết phân tích chính sách, điều tra tiêu cực, hay kể lại những câu chuyện đời thực bằng cảm xúc và trách nhiệm. Đó còn là đạo đức nghề báo và mối quan hệ với cộng đồng điều mà máy móc không thể thay thế, bởi báo chí không chỉ là thông tin, mà còn là cầu nối giữa người dân với xã hội. Và đó là khả năng xử lý tình huống linh hoạt, đa ngữ cảnh, gắn với văn hóa địa phương, thứ mà AI vẫn còn rất hạn chế, đặc biệt khi tiếp cận các chủ đề nhạy cảm về lịch sử, truyền thống, hay bản sắc vùng miền.

Nói cách khác, AI không thay thế nhà báo mà thay thế những phần việc không còn xứng tầm với nhà báo. Và ở chiều ngược lại, AI cũng đang tạo ra một hình mẫu phóng viên mới: người làm báo có công nghệ hỗ trợ, nhanh nhạy hơn, chính xác hơn, cá nhân hóa nội dung tốt hơn nhưng không bao giờ mất đi “cái tâm” và “cái tầm” của nghề.

MarketTimes: Ông muốn gửi gắm điều gì tới các nhà báo Việt Nam trong kỷ nguyên số đầy biến động này?

Ông Đỗ Như Lâm: Ở góc độ là một đơn vị nghiên cứu và đào tạo về AI chúng tôi muốn nói với các nhà báo rằng: AI không đến để cướp mất nghề của bạn mà nó đến hỗ trợ bạn làm nghề báo tốt hơn.

Trong kỷ nguyên số, nghề báo sẽ có những chuyển biến mạnh mẽ hơn cả về số lượng và chất lượng. Những cây bút biết đổi mới, những phóng viên biết tận dụng công nghệ, vẫn sẽ là những người kể chuyện có ảnh hưởng, là nhân tố giữ vững “mạch đập” thông tin trong xã hội hiện đại.

Tôi hiểu, thay đổi bao giờ cũng khó, đặc biệt với những người đã gắn bó lâu năm với nghiệp báo. Nhưng chính lúc này, chúng ta cần bản lĩnh nghề nghiệp hơn bao giờ hết. Chúng ta sẽ học cách làm chủ nó, sẵn sàng cập nhật kỹ năng mới thực hiện chuyển đổi số ứng dụng AI trong công việc của mình.

Trong dòng chảy số hóa không ngừng, nhà báo Việt Nam hôm nay không chỉ là người đưa tin, mà cần trở thành người định hình thông tin, giữ vững ngọn lửa nghề báo vì sự thật, vì con người, vì tương lai đất nước. Đạo đức báo chí, trí tuệ con người và công nghệ hỗ trợ sẽ là tam giác tạo nên sức mạnh mới cho nền báo chí cách mạng Việt Nam trong thập kỷ tới.

Viện ABAII chúng tôi luôn mong muốn đồng hành cùng các nhà báo trong hành trình chinh phục công nghệ, đưa AI trở thành trợ thủ đắc lực, một “bộ óc thứ hai” hỗ trợ tư duy, sáng tạo và tác nghiệp hiệu quả hơn. Chúng tôi tin rằng, với sự kết hợp giữa trí tuệ con người và sức mạnh của AI, báo chí cách mạng Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên trong kỷ nguyên số.

MarketTimes: Trân trọng cảm ơn ông!