Tờ Fortune nhận định trong khi Mỹ loay hoay với lưới điện già cỗi, chi phí tăng và nguy cơ quá tải, Trung Quốc lại bước vào cuộc đua xe điện và AI từ vị thế "thừa năng lượng". Điều này đặt ra câu hỏi: liệu Mỹ có đang tụt hậu trong hạ tầng năng lượng – yếu tố sống còn của ngành công nghệ trong tương lai?
Xin được nhắc rằng dự kiến tăng trưởng nhu cầu dùng điện tại Mỹ là 2,5%/năm đến 2035, cao hơn mức 0,5%/năm trước đây. Nguyên nhân đến từ sản xuất trong nước phục hồi, việc đầu tư hạ tầng nhà máy 234 tỷ USD năm 2024, tăng 21% so với năm trước.
Bên cạnh đó, gần 5 triệu xe điện, chiếm 2% tổng xe, dự kiến tăng gấp nhiều lần đến 2030 cũng là yếu tố khiến người Mỹ khát điện hơn. Thế rồi trí tuệ nhân tạo (AI) và các trung tâm dữ liệu (data center) cũng tiêu thụ năng lượng lớn, chiếm 2% toàn cầu, dự kiến tăng 15–23%/năm đến 2030.
Tất cả những điều này khiến cuộc chiến công nghệ tương lai trở thành cuộc chạy đua về điện năng.
Đối lập
Trong cuộc đua tranh giành vị thế siêu cường toàn cầu, năng lượng điện đã trở thành một mặt trận quan trọng, nơi Trung Quốc đang dần tạo dựng một lợi thế rõ rệt so với Mỹ.
Mặc dù Mỹ vẫn duy trì một mạng lưới điện mạnh mẽ, nhưng sự xuống cấp của cơ sở hạ tầng, sự bùng nổ nhu cầu và chênh lệch địa lý đang đặt ra những thách thức lớn. Trong khi đó, Trung Quốc đang tiến hành một chiến lược đầu tư và phát triển năng lượng mạnh mẽ, củng cố vị thế dẫn đầu trong nhiều lĩnh vực quan trọng.
Theo các chuyên gia, Trung Quốc duy trì dự trữ điện từ 80–100% công suất cần thiết, tức gấp đôi nhu cầu thực tế. Họ không chỉ xây đủ nhà máy điện mà còn dư thừa công suất, đủ sức "hấp thụ" tăng trưởng mạnh mẽ từ các trung tâm dữ liệu AI. Ngay cả khi nhu cầu vượt quá năng lực tái tạo, các nhà máy than dự phòng vẫn sẵn sàng, đảm bảo không xảy ra gián đoạn.
Ngược lại, Mỹ vận hành lưới điện với dự trữ trung bình chỉ 15%, một con số quá thấp để đáp ứng nhu cầu bùng nổ từ AI, xe điện hay nhà máy mới. Nhiều khu vực phải xây nhà máy riêng hoặc chịu cảnh tăng giá điện, trong khi các quy định pháp lý và đầu tư kéo dài khiến mở rộng hạ tầng gần như không kịp.
Ngay cả chiến lược phát triển điện năng giữa 2 nền kinh tế cũng khác nhau. Trung Quốc áp dụng chiến lược dài hạn khi nhà nước dẫn dắt đầu tư, xây dựng hạ tầng trước khi nhu cầu phát sinh, chấp nhận rủi ro để đảm bảo sẵn sàng năng lượng. Cơ chế này giúp Trung Quốc có lợi thế về tốc độ triển khai AI, nơi dữ liệu và máy chủ tiêu thụ năng lượng cực lớn.
Mỹ thì khác, hạ tầng năng lượng dựa vào vốn tư nhân, vốn chuộng lợi nhuận ngắn hạn. Quy trình phê duyệt dự án kéo dài nhiều năm, cộng với sự phân tán quyền lực giữa các bang và cơ quan liên bang, khiến Mỹ khó triển khai hạ tầng "đón đầu" nhu cầu AI.
Tờ Fortune cho hay nền kinh tế số 1 thế giới đang phải đối mặt với một vấn đề nhức nhối: hệ thống lưới điện lão hóa.
Theo các báo cáo, hàng chục phần trăm đường dây truyền tải và phân phối của Mỹ đã vượt quá tuổi thọ sử dụng. Việc đầu tư chủ yếu tập trung vào việc sửa chữa và thay thế, chứ không phải mở rộng. Điều này tạo ra một "điểm nghẽn" lớn, làm tăng nguy cơ mất điện và làm chậm quá trình điện khí hóa.
Số liệu của Fortune cho thấy 31% đường dây truyền tải và 46% cơ sở hạ tầng phân phối tại Mỹ đã "hết tuổi thọ". Việc đầu tư chủ yếu tập trung vào thay thế và nâng cấp (67% ngân sách), thay vì xây dựng mới, cho thấy hệ thống đang cố gắng duy trì hoạt động thay vì mở rộng để đáp ứng nhu cầu tăng.
Kết quả là độ tin cậy của lưới điện đã giảm sút so với đầu những năm 2000 và số lần mất điện ngày càng tăng.
Nếu không có các nâng cấp lớn, lưới điện sẽ quá tải, dẫn đến nhiều vụ mất điện hơn và chi phí tăng cao. Ví dụ điển hình là California, nơi giá điện tăng 68% trong 7 năm.
Trái lại, Trung Quốc đã và đang thực hiện các dự án xây dựng lưới điện quy mô lớn với tốc độ chưa từng có. Họ không chỉ xây dựng mới mà còn đầu tư mạnh vào các công nghệ truyền tải tiên tiến, như hệ thống truyền tải điện một chiều siêu cao áp (UHV DC).
Hệ thống này cho phép Trung Quốc truyền tải điện từ các nhà máy năng lượng tái tạo ở miền Tây đến các trung tâm công nghiệp đông dân ở miền Đông một cách hiệu quả, giảm thiểu tổn thất và giải quyết vấn đề chênh lệch địa lý.
Tư duy chiến lược
Ở Trung Quốc, năng lượng tái tạo và than không mang tính đạo đức hay chính trị, mà được coi là công cụ chiến lược. Chính sách tập trung vào hiệu quả và kết quả, thay vì tranh luận chính trị kéo dài. Ngược lại, ở Mỹ, các tranh luận về môi trường và chính trị thường cản trở việc mở rộng và hiện đại hóa lưới điện.
Mặc dù Mỹ có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo do yếu tố bảo vệ môi trường cùng chính trị, đặc biệt là điện gió và điện mặt trời, nhưng việc kết nối các nguồn này vào lưới điện hiện có vẫn là một thách thức.
Hầu hết năng lượng tái tạo (gió, mặt trời) được sản xuất ở bờ Tây và các bang lân cận, trong khi các trung tâm tiêu thụ năng lượng chính lại nằm ở bờ Đông. Sự chênh lệch này gây áp lực lớn lên các đường dây truyền tải dài, vốn đã cũ kỹ.
Thêm vào đó, việc thiếu hụt các nhà máy sản xuất trong nước khiến Mỹ phải phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn bị chi phối bởi Trung Quốc.
Trong khi đó, Trung Quốc đã đầu tư hàng tỷ đô la để trở thành nhà sản xuất lớn nhất thế giới về các thiết bị năng lượng tái tạo, từ pin mặt trời đến tuabin gió. Họ nắm giữ phần lớn chuỗi cung ứng toàn cầu, từ nguyên liệu thô đến sản phẩm cuối cùng.
Điều này không chỉ giúp Trung Quốc tự chủ về năng lượng mà còn tạo ra một lợi thế kinh tế đáng kể, cung cấp năng lượng tái tạo với chi phí thấp hơn cho các ngành công nghiệp trong nước, bao gồm cả ngành sản xuất pin cho xe điện.
Mỹ đang nỗ lực thúc đẩy các công nghệ như AI và xe điện, nhưng sự tăng trưởng vượt bậc của các lĩnh vực này đang tạo ra áp lực khổng lồ lên lưới điện. Các trung tâm dữ liệu khổng lồ và số lượng xe điện ngày càng tăng đòi hỏi một lượng năng lượng lớn mà lưới điện hiện tại khó có thể đáp ứng.
Trong khi đó, Trung Quốc không chỉ đầu tư vào cơ sở hạ tầng mà còn đi trước trong việc tích hợp công nghệ vào lưới điện. Họ đang thử nghiệm các "lưới điện thông minh" (smart grid) để quản lý nhu cầu và tối ưu hóa phân phối năng lượng.
Sự kết hợp giữa năng lực sản xuất, đầu tư vào cơ sở hạ tầng và đổi mới công nghệ đang giúp Trung Quốc tạo ra một hệ thống năng lượng điện có khả năng thích ứng và mở rộng tốt hơn.
Nếu tình hình hiện nay tiếp tục, khoảng cách năng lực giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ ngày càng lớn. Trung Quốc có thể mở rộng trung tâm dữ liệu và AI nhanh hơn, trong khi Mỹ vẫn loay hoay với việc duy trì hệ thống cũ, đối mặt với giá điện tăng, rủi ro gián đoạn và phản ứng chính sách chậm.
Rõ ràng, năng lực năng lượng không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là yếu tố chiến lược trong cuộc đua công nghệ toàn cầu. Trung Quốc đang có lợi thế vượt trội nhờ dư thừa công suất, quy hoạch dài hạn và tư duy thực dụng, trong khi Mỹ cần cải cách sâu rộng cách xây dựng, tài trợ và quản lý hạ tầng điện để không bị tụt lại phía sau.
Điều này khiến cuộc đua xe điện và AI toàn cầu thực chất lại đang là cuộc đua về điện năng.
*Nguồn: Fortune, BI
.png "Quan chức Fed hé lộ thời điểm có thể cắt giảm lãi suất, nhấn mạnh: Đừng quá lo lạm phát mà bỏ qua cảnh báo từ thị trường lao động")
