Một nguyên tố đất hiếm đứng trước nguy cơ khủng hoảng trầm trọng: Giá tại châu Âu tăng 4.400%, Trung Quốc ‘bóp nghẹt’ nguồn cung

Một cuộc khủng hoảng mới đang hình thành trên thị trường đất hiếm khi nguồn cung yttri (yttrium) – nguyên tố quan trọng trong hàng không vũ trụ, năng lượng và chất bán dẫn rơi vào tình trạng eo hẹp trầm trọng. Những hạn chế xuất khẩu từ Trung Quốc đã khiến giá tăng mạnh và gây lo ngại về đứt gãy chuỗi cung ứng tại Mỹ và các nền kinh tế công nghệ cao.

Trung Quốc – nhà cung cấp yttri lớn nhất thế giới đã siết chặt xuất khẩu nguyên tố này cùng sáu loại đất hiếm khác từ tháng 4, nhằm đáp trả các biện pháp thuế quan của Mỹ. Dù cuộc gặp giữa ông Donald Trump và ông Tập Cận Bình vào tháng trước mở ra kỳ vọng nới lỏng, nhưng tranh chấp chưa được giải quyết hoàn toàn.

Theo các thương nhân đất hiếm và nhà phân tích Ellie Saklatvla (Argus), các nhà xuất khẩu hiện phải xin giấy phép từ Bắc Kinh để đưa yttri ra khỏi Trung Quốc. Các giấy phép được cấp rất hạn chế, thường chỉ cho các lô nhỏ, và tình trạng chậm giao hàng vẫn kéo dài.

“Kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc đã tạo ra cuộc tranh giành yttri kéo dài nhiều tháng,” Saklatvla nhận định.

Dữ liệu của Argus cho thấy giá oxit yttri dùng trong lớp phủ chống nhiệt tại châu Âu đã tăng 4.400% kể từ đầu năm, lên mức 270 USD/kg. Trong khi đó, giá trong nước Trung Quốc hiện khoảng 7 USD/kg, tăng 16% và đang có xu hướng hạ nhiệt.

Yttri là nguyên tố thiết yếu cho các hợp kim đặc biệt trong động cơ phản lực, lớp phủ turbine khí cũng như nhiều thành phần quan trọng của ngành bán dẫn. Hiệp hội Công nghiệp Hàng không Vũ trụ Mỹ (AIA) cảnh báo phụ thuộc lớn vào hàng nhập khẩu từ Trung Quốc đang làm gia tăng chi phí và rủi ro cho chuỗi cung ứng.

Dak Hardwick, Phó Chủ tịch phụ trách quan hệ quốc tế của AIA, cho biết: “Sự phụ thuộc này khiến chúng tôi dễ bị tổn thương trong bối cảnh nguồn cung thắt chặt.”

Nhiều doanh nghiệp bán dẫn mô tả mức độ nghiêm trọng của tình trạng thiếu hụt yttri ở mức “9/10”. Richard Thurston, CEO Great Lakes Semiconductor, cho biết thiếu yttri sẽ làm kéo dài thời gian sản xuất, tăng chi phí và giảm hiệu suất thiết bị, dù chưa đến mức ngừng hoạt động ngay lập tức.

“Đây sẽ ngày càng trở thành một điểm nghẽn thực sự đối với ngành,” ông nói.

Trong khi đó, các nhà sản xuất turbine khí lớn như Mitsubishi Heavy và Siemens Energy cho biết hiện chưa ghi nhận tác động trực tiếp đến chuỗi cung ứng. Siemens Energy khẳng định đang nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung, dù việc giảm phụ thuộc vào Trung Quốc sẽ mất thời gian.

US Gulfstream Aerospace – nhà sản xuất máy bay thương mại – cũng cho biết ảnh hưởng đến hoạt động giao hàng hiện còn hạn chế.

Dữ liệu hải quan đến tháng 9 cho thấy Trung Quốc đã giảm mạnh xuất khẩu yttri sang Mỹ từ đầu năm, trước khi ngừng hẳn sau lệnh kiểm soát tháng 4. Xuất khẩu sang các nước khác cũng giảm khoảng 30%.

Một số thương nhân cho biết họ lo ngại Trung Quốc có thể cắt thêm nguồn cung nếu tái xuất cho Mỹ. Trong giới doanh nghiệp, mức tồn kho được báo cáo chênh lệch lớn: có công ty chỉ còn vài tháng, trong khi một số thương nhân cho biết kho của họ đã giảm từ 200 tấn xuống còn 5 tấn, thậm chí cạn sạch.

Dù giá tăng mạnh, hai nguồn tin trong ngành hàng không vũ trụ cho biết việc thiếu hụt hiện chưa dẫn tới gián đoạn sản xuất.

Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Mỹ hiện nhập khẩu toàn bộ yttri, trong đó 93% đến trực tiếp từ Trung Quốc. Con số này có thể sớm thay đổi khi ReElement Technologies (Indiana) chuẩn bị sản xuất oxit yttri từ tháng 12, với công suất 200 tấn/năm và có thể nâng lên 400 tấn/năm vào tháng 3 năm sau.

Mỹ được ước tính nhập khẩu 470 tấn yttri trong năm 2024, cho thấy sản lượng nội địa mới chỉ đáp ứng một phần nhỏ nhu cầu.

Theo Reuters