Lĩnh vực Trung Quốc luôn đi trước Mỹ 1 bước, ván cờ 20 năm trước lật ngược

Trung Quốc chiếm khoảng 80% thị phần thiết bị năng lượng mặt trời toàn cầu. Phần lớn còn lại thuộc về các trung tâm xuất khẩu tại châu Á, theo công ty nghiên cứu thị trường SPV Market Research. Điều này hoàn toàn trái ngược với 20 năm trước, khi Mỹ dẫn đầu ngành công nghiệp này.

Kể từ khi Mỹ bắt đầu áp thuế lên thiết bị điện mặt trời năm 2012, kim ngạch nhập khẩu sản phẩm này đã tăng 3 lần, đạt mức kỷ lục 15 tỷ USD vào 2023. Năm ngoái, gần như không có sản phẩm nào nhập trực tiếp từ Trung Quốc. Khoảng 80% đến từ Thái Lan, Malaysia, Việt Nam và Campuchia, song những nơi này đều có các nhà máy thuộc sở hữu của công ty Trung Quốc. 

Họ, bất chấp nhiều đợt áp thuế của Mỹ, vẫn thích ứng linh hoạt để giờ đây thống trị thị trường. Sản lượng tại các trung tâm sản xuất bị Mỹ áp thuế liên tục giảm. Bản thân các công ty Trung Quốc cũng chuyển đến các địa điểm mới để ‘an cư’.

Năm ngoái, Mỹ áp thuế lên các sản phẩm năng lượng mặt trời nhập từ Thái Lan, Malaysia, Việt Nam, Campuchia và tiếp tục tăng mức thuế thêm vào tháng 10. Theo Reuters, một số nhà máy năng lượng mặt trời lớn do Trung Quốc sở hữu tại Việt Nam đang giảm sản lượng. Một số cơ sở mới đã được mở ở nơi khác.

“Đây là một cuộc chơi mèo vờn chuột khổng lồ”, William A. Reinsch, cựu quan chức thương mại dưới thời chính quyền Clinton kiêm cố vấn Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, nói. “Việc di chuyển không quá khó khăn. Bạn chỉ cần xây dựng lại và tiếp tục. Cách các quy định được thiết kế thường khiến Mỹ luôn chậm một bước”. 

Các nhà sản xuất năng lượng mặt trời Mỹ nhiều lần đệ đơn khiếu nại lên chính phủ rằng họ không thể cạnh tranh với các sản phẩm giá rẻ của Trung Quốc, cáo buộc rằng chúng được trợ cấp không công bằng từ Bắc Kinh. 

“Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở Trung Quốc đã được trợ cấp chiến lược hàng trăm tỷ USD trong nhiều năm”, Gunter Erfurt, CEO Meyer Burger, nhà sản xuất thiết bị của Thụy Sĩ, nói và cáo buộc một số doanh nghiệp Trung Quốc đang bán hàng với giá thấp hơn cả chi phí sản xuất.

Đáp lại, các công ty năng lượng mặt trời Trung Quốc phản biện rằng khả năng làm chủ công nghệ mới chính là yếu tố giúp giá thành giảm. 

Trong năm 2022, ngành năng lượng Mặt Trời của Trung Quốc tuyển dụng 2,76 triệu lao động, trong đó, khu vực sản xuất sử dụng khoảng 1,8 triệu lao động còn các lĩnh vực xây dựng, lắp đặt, vận hành và bảo trì sử dụng 918.000 lao động. Để so sánh, ngành công nghiệp năng lượng Mặt Trời của EU chỉ sử dụng 648.000 lao động.

Sức mạnh sản xuất của Trung Quốc là không thể chối cãi. Hàng nhập khẩu giá rẻ từ đại lục thậm chí còn khiến một số doanh nghiệp EU rơi vào khủng hoảng. Thông báo đóng cửa sản xuất chồng chất. Ngành thiết bị điện mặt trời châu Âu cảnh báo một nửa công suất sản xuất có thể biến mất trừ khi chính phủ vào cuộc.

“Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở Trung Quốc đã được trợ cấp chiến lược hàng trăm tỷ USD trong nhiều năm”, Gunter Erfurt, CEO Meyer Burger, nhà sản xuất thiết bị của Thụy Sĩ, nói và cáo buộc một số doanh nghiệp Trung Quốc đang bán hàng với giá thấp hơn cả chi phí sản xuất.

Hiện tăng trưởng điện mặt trời tại Trung Quốc không hề có dấu hiệu chậm lại, nhất là trong bối cảnh chính phủ nước này đặt mục tiêu trung hòa khí thải carbon vào năm 2060. Động lực chủ yếu đến từ việc Trung Quốc có hầu hết mọi thứ cần thiết để sản xuất polysilicon một cách nhanh nhất và rẻ nhất, từ hầm mỏ, nhà máy đến nhân công.

Tình hình khiến các nhà lập pháp từ cả hai đảng tại Mỹ ra sức ủng hộ việc thắt chặt thuế quan lên các thiết bị điện mặt trời Trung Quốc. Mục đích nhằm phát triển chuỗi cung ứng nội địa. 

“Trong tương lai, công chúng Mỹ cần yêu cầu việc thực thi thuế quan chặt chẽ hơn, đặc biệt là ngăn chặn Trung Quốc sử dụng bên thứ ba để né luật thương mại của Mỹ”, Hạ nghị sĩ đảng Cộng hòa John Moolenaar nói. 

Beny Adi Purwanto, quan chức thuộc Bộ Công nghiệp Indonesia, cho biết các nhà sản xuất thiết bị điện mặt trời Trung Quốc đang đổ xô sang nước này. Nhà máy tại Indonesia của Thornova Solar sản xuất mô-đun năng lượng và tế bào quang điện với công suất 2,5 GW mỗi loại, chuyên phục vụ thị trường Bắc Mỹ.

Dự án khác có thể kể đến như nhà máy sản xuất mô-đun của China Lesso Group công suất 2,4 GW, hay New East Solar công suất 3,5 GW. Quản lý tại một công ty năng lượng mặt trời Mỹ cho biết quá trình chuyển sản xuất sang Indonesia diễn ra rất nhanh. Kim ngạch thiết bị năng lượng mặt trời từ Indonesia bán sang Mỹ đã tăng gần gấp đôi, đạt 246 triệu USD tính đến tháng 8.

Lào cũng là điểm đến mới của Imperial Star Solar (đến từ Trung Quốc) nhưng phần lớn sản xuất tại Campuchia. Họ đã mở nhà máy tấm wafer tại Lào vào tháng 3, kế hoạch tăng công suất lên 4 GW. Động thái nhằm giúp tránh thuế quan của Mỹ.

Một cái tên khác là SolarSpace - công ty mở nhà máy sản xuất tế bào năng lượng mặt trời công suất 5 GW tại Lào vào tháng 9/2023. Một số công ty khác còn đi xa hơn, chẳng hạn như JinkoSolar ký hợp đồng gần một tỷ USD với các đối tác tại Arab Saudi để xây dựng nhà máy sản xuất 10 GW tế bào và mô-đun năng lượng mặt trời tại quốc gia Trung Đông. 

Theo: Reuters, Le Monde