Quyết định của Liên minh châu Âu cho phép linh hoạt hơn đối với lệnh cấm bán xe mới sử dụng động cơ đốt trong từ năm 2035 – bao gồm việc mở đường cho xe dùng nhiên liệu tổng hợp (e-fuels) và những điều chỉnh về lộ trình chính sách – đã tạo ra một cú “hãm phanh” đáng kể trong bức tranh chuyển đổi xanh của ngành ô tô. Theo phản ánh của các báo chính thống quốc tế, phản ứng của các startup xe điện châu Âu trước bước ngoặt này không hề đồng nhất.
Trong nhiều năm, lệnh cấm xe xăng – dầu từ 2035 được xem là “kim chỉ nam” cho hệ sinh thái khởi nghiệp xe điện tại châu Âu. Các startup non trẻ, vốn ít lợi thế về quy mô so với những tập đoàn ô tô truyền thống, dựa rất nhiều vào sự chắc chắn của chính sách để thuyết phục nhà đầu tư và xây dựng kế hoạch sản xuất.
Khi EU phát tín hiệu nới lỏng, một số doanh nghiệp khởi nghiệp đã bày tỏ lo ngại rằng lợi thế chính sách – thứ giúp họ cạnh tranh với xe động cơ đốt trong – đang bị xói mòn. Reuters dẫn lời giới đầu tư cho rằng bất kỳ sự thiếu nhất quán nào trong chính sách khí hậu đều có nguy cơ làm chậm dòng vốn chảy vào các dự án xe điện mới, vốn đã chịu áp lực lớn từ chi phí pin, lãi suất cao và cạnh tranh gay gắt từ Trung Quốc.
Issam Tidjani, CEO của Cariqa - một startup về trạm sạc EV có trụ sở tại thủ đô Berlin (Đức) - bày tỏ những lo ngại tương tự. Ông cảnh báo rằng việc làm suy yếu yêu cầu không phát thải vào năm 2035 có thể gây tổn hại cho tiến trình điện hóa nói chung.
“Lịch sử cho thấy kiểu linh hoạt này chưa bao giờ mang lại kết quả tốt”, Tidjani nói. “Nó làm chậm quá trình mở rộng quy mô, gây suy yếu khả năng học hỏi và cuối cùng khiến ngành công nghiệp mất đi vai trò dẫn dắt thay vì bảo toàn nó”.
Nhiều startup xe điện châu Âu ra đời trong giai đoạn EU liên tục siết tiêu chuẩn khí thải và đặt mục tiêu loại bỏ xe xăng. Các kế hoạch kinh doanh, nhà máy và chuỗi cung ứng được xây dựng dựa trên giả định rằng thị trường xe điện sẽ tăng trưởng gần như không thể đảo ngược. Việc mở ra ngoại lệ cho e-fuels, dù mang tính chính trị nhằm dung hòa lợi ích giữa các quốc gia thành viên, vì thế khiến một số nhà sáng lập lo ngại rằng con đường chuyển đổi sẽ kéo dài hơn.
Tuy vậy, phản ứng của các startup không chỉ toàn màu xám.
Financial Times cho thấy một bộ phận doanh nghiệp khởi nghiệp nhìn nhận quyết định của EU theo hướng thực dụng. Theo họ, việc cho phép e-fuels hay điều chỉnh lộ trình không đồng nghĩa với việc châu Âu từ bỏ mục tiêu điện hóa, mà phản ánh thực tế rằng quá trình chuyển đổi cần linh hoạt để tránh cú sốc kinh tế – xã hội. Một số startup thừa nhận rằng người tiêu dùng châu Âu vẫn còn dè dặt với xe điện do giá cao và hạ tầng sạc chưa đồng đều, và vì thế chính sách “mềm” hơn trong ngắn hạn có thể giúp thị trường thích nghi từ từ, thay vì ép buộc quá nhanh.
Financial Times cũng ghi nhận rằng thay vì chỉ trông chờ vào lệnh cấm xe xăng, nhiều startup xe điện đang buộc phải tự chứng minh giá trị cốt lõi của mình. Điều này thể hiện qua việc tập trung mạnh hơn vào công nghệ pin, phần mềm, hiệu suất chi phí và trải nghiệm người dùng, thay vì dựa vào lợi thế chính sách. Một số cho rằng lệnh hoãn hay điều chỉnh chính sách là lời nhắc nhở rằng startup EV không thể xây dựng tương lai chỉ dựa trên quy định, mà phải cạnh tranh sòng phẳng với xe động cơ đốt trong về giá và tiện ích.
Theo Reuters, các quỹ đầu tư mạo hiểm và ngân hàng đã trở nên thận trọng hơn với lĩnh vực xe điện tại châu Âu, không chỉ vì chính sách mà còn vì bối cảnh kinh tế chung. Việc EU điều chỉnh lộ trình cấm xe xăng càng khiến nhà đầu tư yêu cầu các startup phải chứng minh khả năng sống sót trong kịch bản “chuyển đổi chậm”. Điều này đặc biệt khó khăn với các công ty ở giai đoạn đầu, chưa có doanh thu ổn định và phụ thuộc lớn vào kỳ vọng tăng trưởng của thị trường xe điện.
Trong khi đó, một số startup lại coi thay đổi chính sách là cơ hội để tái định vị. Financial Times dẫn phân tích cho rằng việc xe động cơ đốt trong có thể tồn tại lâu hơn mở ra không gian cho các mô hình lai, hoặc cho những startup tập trung vào chuỗi cung ứng xe điện – như pin, phần mềm quản lý năng lượng, hay hạ tầng sạc – thay vì trực tiếp sản xuất ô tô. Với nhóm này, câu chuyện không còn là “xe điện hay xe xăng”, mà là tối ưu hóa quá trình giảm phát thải trong toàn bộ hệ sinh thái giao thông.
Đáng chú ý, các startup xe điện châu Âu hiện đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh toàn cầu trong bối cảnh chính sách bớt cứng rắn. Reuters nhiều lần nhấn mạnh rằng Trung Quốc đang dẫn đầu về quy mô sản xuất và chi phí xe điện, trong khi Mỹ sử dụng các gói trợ cấp lớn để thu hút đầu tư. Khi châu Âu phát tín hiệu không còn “tất tay” vào lệnh cấm xe xăng, một số nhà sáng lập lo ngại khu vực này có thể đánh mất lợi thế chiến lược trong cuộc đua toàn cầu, đặc biệt nếu các startup không còn được bảo vệ bởi khung chính sách rõ ràng.
“Trung Quốc hiện đã thống trị ngành sản xuất xe điện”, Craig Douglas, đối tác tại World Fund -một quỹ đầu tư mạo hiểm châu Âu tập trung vào khí hậu cho biết. “Nếu châu Âu không cạnh tranh bằng những tín hiệu chính sách rõ ràng và đầy tham vọng, họ sẽ đánh mất vai trò dẫn đầu trong một ngành công nghiệp quan trọng toàn cầu khác cùng toàn bộ lợi ích kinh tế đi kèm”.
Nhìn tổng thể qua lăng kính, phản ứng của các startup xe điện châu Âu không mang tính đối đầu công khai với EU. Thay vào đó là những lời kêu gọi nhất quán và dài hạn hơn trong chính sách. Reuters dẫn quan điểm của nhiều doanh nghiệp rằng điều họ cần nhất không phải là lệnh cấm cứng hay mềm, mà là sự chắc chắn: một lộ trình rõ ràng để có thể lập kế hoạch đầu tư, mở rộng sản xuất và xây dựng niềm tin với người tiêu dùng.
Theo: Financial Times, WSJ
