Elon Musk chê Amazon dùng AI gõ code nên bị sập: Xu thế làm việc 'Vibing' bộc lộ điểm yếu chí mạng, làm phai mờ giá trị của kỹ năng, tư duy và kỷ luật

Sáng ngày 20 tháng 10 năm 2025, AWS bị gián đoạn lớn tại vùng US-EAST-1, dẫn tới hàng loạt dịch vụ trực tuyến bị ảnh hưởng trên toàn cầu, bao gồm các ứng dụng phổ biến như Snapchat, Fortnite, Venmo, nhiều dịch vụ ngân hàng, và cả nền tảng AI như Perplexity AI.

Ngay lập tức, tỷ phú Elon Musk đã đăng một bài viết trên nền tảng Twitter-X nhắc lại tuyên bố của CEO Amazon AWS về việc 75% công việc lập trình tại đây đã được tạo bởi trí thông minh nhân tạo (AI), qua đó đặt nghi vấn về khả năng kiểm soát lỗi cũng như việc đặt quá nhiều niềm tin vào tự động hóa và thiếu giám sát của con người.

Trên thực tế, câu chuyện của Elon Musk với Amazon liên quan đến một vấn đề rộng hơn mang tên "Vibe Coding" hay "Vibe Working".

Sự xuất hiện của Generative AI đã tạo ra một từ lóng mới lan truyền nhanh chóng trong giới công sở: "vibing" (làm việc theo cảm hứng), mà đỉnh điểm là "vibe coding" (lập trình theo cảm hứng). Các công ty và nhà điều hành Big Tech háo hức đón nhận, coi đây là cách để loại bỏ những phần việc tẻ nhạt, khiến công việc trở nên dễ dàng, ngẫu hứng và thú vị hơn, đặc biệt hấp dẫn thế hệ Gen Z.

Ngay lập tức, các ngành truyền thông và marketing cũng áp dụng. Từ chỗ chỉ là một từ lóng của Gen Z, "vibe" giờ đã trở thành ngôn ngữ quản trị. Các công ty công nghệ lớn như Microsoft, Google hay các startup non trẻ đều đang nói về "vibing with AI" như biểu tượng của đổi mới.

Tuy nhiên giữa những lời tán dương đó, nhiều chuyên gia cảnh báo: "vibing" có thể chỉ là một lớp sơn màu hào nhoáng phủ lên công việc nặng nhọc, làm phai mờ giá trị của kỹ năng, tư duy và kỷ luật, những nền tảng không thể thay thế của lao động thực thụ.

Ảo ảnh bị lạm dụng

"Vibing" được định nghĩa là việc phó mặc các tác vụ nặng nhọc cho AI, giúp nhân viên tập trung vào ý tưởng lớn. Trong một thế giới nơi trí tuệ nhân tạo có thể viết code, làm slide, tạo video và viết bài chỉ trong vài giây, "vibing" ra đời như một cách để con người đồng hành với AI. Nó khuyến khích sự linh hoạt, thử nghiệm và sáng tạo, những yếu tố cần thiết trong thời đại công nghệ thay đổi từng ngày.

Nhà sáng lập OpenAI, Andrej Karpathy, từng gọi cách lập trình bằng AI là "vibe coding", nhấn mạnh tính tự nhiên, gần như ngẫu hứng của việc sáng tạo cùng máy. Các lãnh đạo công nghệ cũng nhanh chóng bắt nhịp: Sundar Pichai "vibe code" một trang web, CEO Klarna khoe mình là "amateur coder" nhờ AI, còn Microsoft giới thiệu "vibe working" như một cách mới để nhân viên "nói chuyện với Excel" hay "vibe viết" trong Word.

Ở một mức độ nào đó, "vibing" thực sự mở ra không gian sáng tạo mới. Nó giải phóng con người khỏi những thao tác lặp lại, mang lại cảm hứng trong công việc vốn dễ nhàm chán. Khi AI có thể lo phần kỹ thuật, con người có thể tập trung hơn vào ý tưởng, chiến lược hay thiết kế trải nghiệm. Tuy nhiên, chính tại điểm này, ranh giới giữa cảm hứng và chuyên môn bắt đầu trở nên mong manh.

Tờ Business Insider (BI) nhận định đằng sau sự lạc quan đó là một rủi ro lớn: ngôn ngữ "vibe" đang tạo ra một ảo ảnh về sự dễ dàng và có thể che mờ giá trị thực của chuyên môn. Nói đơn giản là khi mọi thứ có vẻ dễ dàng hơn, liệu có còn ai muốn học cách làm cho đúng?

Khi công việc được miêu tả là một "vibe," nó ngụ ý rằng bất kỳ ai cũng có thể tạo ra kết quả mà không cần kiến thức nền tảng vững chắc. Nhiều chuyên gia gọi đây là hiện tượng "hạ thấp" thành quả của người lao động có chuyên môn, khiến nỗ lực xây dựng kỹ năng trong nhiều năm bị coi nhẹ.

Theo nghiên cứu của Microsoft năm 2024, hơn 70% nhà lãnh đạo doanh nghiệp sẵn sàng tuyển người ít kinh nghiệm hơn nếu họ biết dùng AI. Trong khi đó, chỉ khoảng 30% nhân viên được đào tạo chính thức về công nghệ này.

Kết quả là, hàng triệu người đang "vibe work", nghĩa là học AI qua cảm hứng và tự mày mò, nhưng không đủ nền tảng để đánh giá, kiểm chứng hay điều chỉnh kết quả AI tạo ra.

Sự lệch pha này khiến nhiều sản phẩm sinh ra chỉ "đẹp bề ngoài", được gọi là "workslop": những bản thuyết trình, báo cáo hay mã nguồn trông hoàn chỉnh, nhưng thực chất vô giá trị.

Theo nghiên cứu của BetterUp Labs, gần 40% nhân viên văn phòng Mỹ nói rằng họ đã nhận phải workslop, sản phẩm AI tạo ra mà người khác phải mất thêm hàng giờ để sửa. Khi "vibing" không đi kèm hiểu biết, cảm hứng có thể trở thành cái cớ cho sự cẩu thả.

Giáo sư Emily DeJeu (Đại học Carnegie Mellon) so sánh "vibe working" với một buổi biểu diễn jazz: nghe có vẻ ngẫu hứng, nhưng để có thể "vibe" đúng nhịp, người nhạc công đã phải dành nhiều năm học lý thuyết, rèn luyện kỹ thuật và kỷ luật.

"Lao động vẫn là lao động, và hành trình để đạt đến trình độ có thể "vibing" thực sự là gian khổ chứ không dễ dàng", bà Dejeu nói.

Cảm hứng là ngọn lửa, nhưng kỷ luật và chuyên môn là nhiên liệu. Nếu không có chúng, "vibe working" chỉ còn là một ảo tưởng sáng tạo, nơi người ta mải mê thử nghiệm với AI mà quên mất mục tiêu, phương pháp và chuẩn mực nghề nghiệp.

Một nhà tiếp thị có thể "vibe" ra hàng chục video quảng cáo bằng AI, nhưng nếu không hiểu thị trường và chiến lược thương hiệu, những sản phẩm ấy sẽ chỉ là lớp trang điểm đẹp mà rỗng.

Việc các doanh nghiệp sử dụng ngôn ngữ "vibe" có nguy cơ trở nên sáo rỗng (cringe) và bị lạm dụng, đặc biệt khi nó trở thành một nỗ lực để đòi hỏi hiệu suất cao nhưng lại không trả công xứng đáng cho chuyên môn. Nhân viên vẫn phải gánh vác trách nhiệm kiểm tra, chỉnh sửa, và sửa lỗi cho những sản phẩm AI tạo ra, một công việc vốn cần kỷ luật và kiến thức chuyên sâu.

AI phải đi kèm năng lực

Một phần nguyên nhân khiến "vibing" được ưa chuộng là vì nó giúp làm dịu đi căng thẳng của công việc hiện đại. Trong bối cảnh Gen Z ít trung thành với doanh nghiệp, mệt mỏi với văn hóa làm việc khắc nghiệt và coi trọng sự tự do, khái niệm "vibe working" nghe có vẻ hấp dẫn: làm việc nhẹ nhàng, không ép buộc, có AI hỗ trợ.

Tuy nhiên nếu "vibe" trở thành khẩu hiệu để che đậy yêu cầu năng suất, thì đó lại là hình thức "tô màu" cho lao động, khiến người lao động tưởng như được giải phóng, nhưng thực tế vẫn phải làm việc cật lực để duy trì kết quả.

Và khi mọi thứ được gọi là "vibe", ranh giới giữa sáng tạo và cạn kiệt cũng mờ đi. Một môi trường "vibe hoá" có thể khiến nhân viên luôn trong trạng thái phải tỏ ra hứng khởi, năng động, trong khi không được thừa nhận công sức thực sự. Giống như trong nghệ thuật, không ai có thể "vibe" mãi nếu thiếu luyện tập, phản biện và thời gian để học.

Theo BI, "Vibe working" không hẳn là điều xấu nếu được hiểu đúng. Nó có thể giúp con người tìm lại sự vui vẻ trong lao động, khuyến khích sáng tạo và phá bỏ rào cản kỹ thuật. Nhưng để bền vững, "vibe" phải là kết quả của chuyên môn, không phải thứ thay thế chuyên môn.

AI sáng tạo rất giỏi trong việc tạo ra khối lượng lớn văn bản, bảng tính hoặc mã nguồn, nhưng nó hoạt động như một công cụ mở rộng, không phải một nhà chiến lược. Nếu người dùng không có mục tiêu rõ ràng và nghiên cứu nền tảng, việc dựa vào AI sẽ tạo ra những báo cáo dài dòng, thiếu trọng tâm hoặc mã nguồn thiếu bảo mật và khó bảo trì. Như Ben Armstrong từ MIT nhận định, nếu không có chiến lược và mục tiêu, "mọi người có thể có một cách diễn giải khác nhau về 'vibe'."

Một nhà thiết kế có thể "vibe" để tìm ý tưởng mới, nhưng cần kỹ năng để biến ý tưởng thành sản phẩm. Một lập trình viên có thể "vibe code" với ChatGPT, nhưng phải có kiến thức nền để phát hiện lỗi và tối ưu mã. Một nhà quản lý có thể "vibe brainstorm" với nhóm, nhưng vẫn phải có tư duy chiến lược để ra quyết định.

Tóm lại, trong kỷ nguyên AI, năng lực không nằm ở việc tạo ra mã hoặc văn bản, mà nằm ở khả năng đánh giá, tinh chỉnh và kiểm soát chất lượng đầu ra của AI. Cảm hứng có thể khởi đầu một dự án, nhưng chính chuyên môn, tư duy chiến lược và kỷ luật lao động mới là nền tảng để biến một ý tưởng ngẫu hứng thành một sản phẩm có giá trị và bền vững.

*Nguồn: BI, Fortune