Dùng công nghệ ngoại xịn nhưng hỏng 3 năm, Việt Nam tự sửa rồi thành công lớn, biến cao tốc 9.000 tỷ đồng hầm cấp đặc biệt thành hình mẫu mới

Giao thông thông minh là hệ thống sử dụng các thiết bị công nghệ hiện đại như cảm biến, điện tử, tin học, và viễn thông để quản lý, điều hành giao thông vận tải. Bằng cách tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT) vào cơ sở hạ tầng và phương tiện, nhiều quốc gia đã cải thiện hiệu quả vận hành và an toàn giao thông, giúp giảm tai nạn và hạn chế tác động môi trường.

Tại Việt Nam, trước đây, hệ thống giao thông thông minh (ITS) chỉ mới được đầu tư nhỏ lẻ trên một số tuyến cao tốc và đô thị lớn. Năm 2010, cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh - Trung Lương, tuyến cao tốc đầu tiên phía Nam, được đưa vào sử dụng.

Tuyến cao tốc này được sử dụng nhiều giải pháp, tiêu chuẩn kỹ thuật riêng chưa áp dụng ở công trình nào trước đấy.

Đáng chú ý, tuyến cao tốc này được trang bị hệ thống giao thông thông minh (ITS) với tổng vốn đầu tư lên tới 38,5 triệu USD (tương đương khoảng 804 tỷ đồng). ITS là hệ thống sử dụng các thiết bị công nghệ tiên tiến như cảm biến, điện tử, tin học và viễn thông để quản lý và điều hành giao thông. Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet vạn vật (IoT) vào hạ tầng giao thông và phương tiện đã giúp nhiều quốc gia nâng cao hiệu quả vận hành, giảm tai nạn và hạn chế tác động môi trường.

Trung tâm điều hành ITS có vai trò quản lý toàn bộ tuyến cao tốc TP.HCM – Trung Lương và được thiết kế để kết nối, tương thích với các hệ thống ITS quốc gia.

Tại trung tâm, hệ thống bao gồm máy chủ, mạng điều hành và thiết bị điều khiển giao thông, cùng 48 màn hình giám sát, thiết bị xử lý và truyền tín hiệu. Dọc theo 40 km chiều dài cao tốc, 38 camera giao thông cũng được lắp đặt để thực hiện các chức năng như theo dõi tình trạng lưu thông (CCTV), nhận dạng phương tiện (VDS) và giám sát, điều khiển làn xe (LCS), đảm bảo thông tin luôn được cập nhật và điều phối chính xác theo thời gian thực.

Năm 2015, hệ thống ITS trên tuyến cao tốc này do nhà thầu Hàn Quốc lắp đặt đã chính thức đi vào hoạt động. Tuy nhiên, đến năm 2018, nhiều thiết bị trong hệ thống đã bị hư hỏng, tê liệt do ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt và nguồn điện không ổn định sau thời gian dài sử dụng. Khi đó, hệ thống đã hết thời hạn bảo hành, khiến việc mời chuyên gia Hàn Quốc sang sửa chữa trở nên tốn kém, mất nhiều thời gian, đồng thời việc thay thế linh kiện chính hãng cũng gặp không ít khó khăn.

Sau đó, Cục Đường bộ Việt Nam cho biết sẽ không tiếp tục phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài mà chuyển sang sử dụng doanh nghiệp trong nước để khôi phục hệ thống giao thông thông minh (ITS) trên cao tốc TP.HCM – Trung Lương. Đặc biệt, trung tâm quản lý điều hành ITS – được ví như “bộ não” của tuyến đường – có vai trò giám sát và điều phối toàn bộ hoạt động giao thông.

Hệ thống ITS có chức năng thu thập, xử lý dữ liệu và cung cấp thông tin cho các đơn vị quản lý, bảo trì, giám sát tuyến cao tốc nhằm hỗ trợ kịp thời khi xảy ra sự cố. Đồng thời, hệ thống cũng phát cảnh báo qua các bảng điện tử đặt dọc tuyến đường để thông tin đến tài xế. Ngoài ra, với hệ thống camera giám sát được lắp đặt toàn tuyến, ITS còn có khả năng theo dõi tình hình trật tự an toàn giao thông, ghi lại các hành vi vi phạm làm cơ sở cho việc xử phạt nguội.

Đến năm 2020, việc khôi phục và sửa chữa hệ thống ITS được đẩy nhanh tiến độ, chia làm hai giai đoạn. Giai đoạn 1 có kinh phí khoảng 2,7 tỷ đồng, giai đoạn 2 khoảng 11 tỷ đồng. Đáng chú ý, toàn bộ quá trình sửa chữa đều sử dụng công nghệ do Việt Nam phát triển.

Thực tế, Việt Nam đã rất nỗ lực nghiên cứu để tự làm chủ công nghệ ITS. Đáng chú ý, tuyến cao tốc Cam Lâm – Vĩnh Hảo đã được khánh thành vào ngày 28/4/2024, là dự án đầu tiên trên tuyến cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 1 có hệ thống ITS hiện đại tích hợp cả phần đường và hầm Núi Vung (hầm cấp đặc biệt). Dự án có tổng mức đầu tư 8.925 tỷ đồng, với chiều dài 78,5km.

Việc triển khai hệ thống ITS tại dự án đường cao tốc Cam Lâm-Vĩnh Hảo không chỉ là bước tiến quan trọng trong hiện đại hóa hệ thống giao thông của Việt Nam mà còn là hình mẫu cho các dự án tương lai.

Theo Bộ Xây dựng, hiện Cục Đường bộ Việt Nam đang triển khai đầu tư Dự án xây dựng Trung tâm quản lý Hệ thống giao thông thông minh, dự kiến triển khai trong kế hoạch trung hạn 2026 - 2030, dự kiến năm 2027-2028 hoàn thành để kết nối, điều khiển chung cho toàn bộ hệ thống giao thông quốc gia.

Trung tâm này sẽ kết nối với trung tâm quản lý điều hành các tuyến cao tốc và các trung tâm quản lý giao thông đô thị, trung tâm chỉ huy giao thông của cảnh sát giao thông để thực hiện công tác quản lý, điều hành giao thông an toàn, hiệu quả.

Cục Đường bộ Việt Nam đã chủ trì, phối hợp với các đơn vị có liên quan trong Bộ Xây dựng và đôn đốc chỉ đạo các Ban QLDA đẩy nhanh tiến độ đầu tư, lắp đặt và hoàn thiện hệ thống ITS trên các tuyến cao tốc, đặc biệt là các tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông để đảm điều kiện thu phí ngay sau khi đưa vào khai thác từ tháng 1/2026.

Liên quan đến tiến độ đầu tư hệ thống ITS trên cao tốc Bắc - Nam phía Đông, lãnh đạo Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng, Bộ Xây dựng cho biết, các gói thầu xây lắp và cung cấp thiết bị của 5 dự án thành phần giai đoạn 2017 - 2020 đang được đẩy nhanh tiến độ, đã cơ bản nhập khẩu và tập kết 100% thiết bị. Hiện nay, 3 dự án là Nghi Sơn - Diễn Châu, Vĩnh Hảo - Phan Thiết và Phan Thiết - Dầu Giây các nhà thầu đang lắp đặt thiết bị tại hiện trường.

Đối với 12 dự án thành phần giai đoạn 2021 - 2025, đã hoàn thành lựa chọn nhà thầu xây lắp và khởi công xây dựng. Các gói thầu cung cấp thiết bị, hiện có 3 dự án đã triển khai thi công; 9/12 dự kiến hoàn thành lựa chọn nhà thầu từ ngày 31/10 - 20/11/2025.

Để đẩy nhanh tiến độ thực hiện các công việc còn lại, lãnh đạo Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng cho biết, Bộ Xây dựng đang tích cực chỉ đạo các Ban QLDA có giải pháp đẩy nhanh tiến độ thực hiện để sớm hoàn thành công tác lựa chọn nhà thầu, ký kết hợp đồng và khởi công tất cả các gói thầu còn lại.

Đồng thời rà soát, xây dựng tiến độ thi công tổng thể và chi tiết đối với từng gói thầu, từng hạng mục công việc và có các giải pháp đẩy nhanh tiến độ thi công để bù lại tiến độ đã chậm, bảo đảm hoàn thành các gói thầu xây lắp trước ngày 30/11/2025, hoàn thành các gói thầu cung cấp thiết bị, phần mềm trước ngày 31/12/2025. Trong đó, tập trung chỉ đạo các nhà thầu ưu tiên hoàn thành hệ thống thu phí, bảo đảm có thể hoạt động từ ngày 1/1/2026.