Trong thế giới ẩm thực cao cấp, trứng cá muối (caviar) từ lâu đã được coi là biểu tượng của sự vương giả, gắn liền với những dòng nước lạnh giá của biển Caspian hay các xưởng chế biến truyền thống tại Nga và Pháp. Thế nhưng, một cuộc đại tu vị thế đang diễn ra âm thầm nhưng quyết liệt. Theo tờ SCMP, sản lượng trứng cá tầm của Trung Quốc đã chiếm hơn một nửa tổng sản lượng toàn cầu.
Điều này có nghĩa là cứ 10 hộp trứng cá muối được bán ra trên toàn cầu thì có tới 6 hộp có nguồn gốc từ các trang trại nuôi cá tầm tại Trung Quốc. Đây không chỉ là một con số thống kê đơn thuần, mà là minh chứng cho sự thống trị tuyệt đối của nền kinh tế thứ hai thế giới trong một phân khúc vốn được coi là "thánh địa" của phương Tây.
Xin được nhắc rằng Trung Quốc từng gần như không có tên trên bản đồ trứng cá muối thế giới thì nay đã vươn lên thống trị cả về sản xuất lẫn xuất khẩu.
Thống trị
Sự trỗi dậy của Trung Quốc bắt đầu từ những năm 1990, khi nguồn cá tầm hoang dã toàn cầu suy giảm nghiêm trọng và các quy định của Công ước CITES siết chặt khai thác tự nhiên. Trong khi nhiều quốc gia châu Âu dè dặt với đầu tư dài hạn do chu kỳ nuôi cá tầm kéo dài 7-10 năm, Trung Quốc lựa chọn hướng đi khác: nuôi cá tầm công nghiệp quy mô lớn, được hỗ trợ bởi nhà nước và các viện nghiên cứu thủy sản.
Đến nay, theo Chủ tịch Wang Bin của Hangzhou Qiandaohu Xunlong Sci-Tech, Trung Quốc chiếm hơn 50% tổng sản lượng trứng cá muối nuôi trồng toàn cầu. Riêng Kaluga Queen, thương hiệu do các chuyên gia thuộc hệ thống Bộ Nông nghiệp Trung Quốc phát triển, đã sản xuất khoảng 260 tấn trứng cá muối trong năm 2024, tương đương khoảng 35% sản lượng thế giới. Điều này đồng nghĩa, chỉ một doanh nghiệp Trung Quốc đã vượt tổng sản lượng cộng lại của nhiều quốc gia sản xuất truyền thống.
Tờ SCMP cho hay dữ liệu từ Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) cho thấy Trung Quốc đã xuất khẩu 276 tấn trứng cá muối ra thị trường toàn cầu trong năm 2023, tăng 3% so với một năm trước đó và gần gấp đôi so với năm 2019, khi lượng xuất khẩu chỉ đạt 140 tấn.
Với mức giá bình quân gần 300 USD/kg, tăng 4% so với cùng kỳ năm trước, xuất khẩu trứng cá muối của Trung Quốc mang về 82,7 triệu USD trong năm 2023, chiếm khoảng 40% thị phần toàn cầu.
“Ban đầu, trứng cá muối của chúng tôi từng khiến khách hàng nước ngoài lo ngại do những định kiến trước đây rằng thực phẩm Trung Quốc chú trọng giá rẻ hơn là chất lượng,” Chủ tịch Wang Bin của Hangzhou Qiandaohu Xunlong Sci-Tech, tập đoàn trứng cá muối hàng đầu sở hữu thương hiệu Kaluga Queen, cho biết. “Tuy nhiên, với chất lượng vượt trội, giá cả cạnh tranh và dịch vụ khách hàng xuất sắc, trứng cá muối Trung Quốc đã liên tục giành được thị phần lớn hơn trên thị trường toàn cầu trong những năm gần đây.”
Đáng chú ý, sự thống trị này diễn ra bất chấp các rào cản thuế quan. Từ năm 2018, Mỹ áp thêm 25% thuế đối với trứng cá muối Trung Quốc, nâng tổng mức thuế lên khoảng 40%. Tuy vậy, Trung Quốc vẫn là nguồn cung lớn nhất cho thị trường Mỹ.
Năm 2023, khoảng 60% lượng trứng cá muối nhập khẩu của Mỹ có xuất xứ từ Trung Quốc, cho thấy lợi thế cạnh tranh về giá và nguồn cung ổn định đã vượt qua tác động của thuế quan.
Lợi thế
Sự trỗi dậy của trứng cá muối Trung Quốc bắt đầu từ những nỗ lực nghiên cứu và lai tạo tại vùng hồ Thiên Đảo, tỉnh Chiết Giang vào những năm 2000. Ban đầu, các sản phẩm "Made in China" phải đối mặt với định kiến nặng nề về chất lượng. Tuy nhiên, bằng cách đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ sinh học và hệ thống logistics chuỗi cung ứng lạnh, các nhà sản xuất Trung Quốc đã tạo ra một sự thay đổi ngoạn mục.
Ba yếu tố chính lý giải vì sao Trung Quốc có thể đi xa đến vậy. Thứ nhất là chi phí. Lao động rẻ hơn, đất đai và hạ tầng nuôi trồng tập trung giúp giá thành trứng cá muối Trung Quốc thấp hơn đáng kể so với sản phẩm từ châu Âu. Trong năm 2023, trứng cá muối Iran được xuất khẩu với giá trên 2.000 USD/kg, trong khi trứng cá muối Pháp khoảng 700 USD/kg, cao gấp nhiều lần so với Trung Quốc.
Thứ hai là công nghệ và quy mô. Các doanh nghiệp Trung Quốc đã cải tiến giống cá tầm, rút ngắn thời gian trưởng thành và tăng tỷ lệ trứng đạt chuẩn thương mại. Cùng với đó là hệ thống logistics chuỗi lạnh phát triển nhanh, cho phép vận chuyển trứng cá muối, một sản phẩm cực kỳ nhạy cảm với nhiệt độ, từ trang trại tới bàn ăn ở châu Âu hay Mỹ với chi phí thấp và độ ổn định cao.
Chính khả năng tối ưu hóa quy trình nuôi trồng và logistic này đã khiến Trung Quốc bóp nghẹt các đối thủ truyền thống. Thông thường, cá tầm mất từ 15 đến 20 năm để cho lứa trứng đầu tiên. Tuy nhiên, nhờ những đột phá trong kỹ thuật lai tạo và kiểm soát môi trường nước, các trang trại tại Chiết Giang và Tứ Xuyên đã rút ngắn chu kỳ này xuống còn khoảng 8 đến 10 năm mà vẫn đảm bảo được kích thước và hương vị của trứng. Hiệu quả này chuyển hóa trực tiếp thành lợi thế về giá như đã nói ở trên.
Thứ ba là bối cảnh địa chính trị. Sau khi xung đột Ukraine làm gián đoạn thương mại trứng cá muối của Nga, Trung Quốc gần như lấp đầy khoảng trống, củng cố vị thế không thể thay thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Nghịch lý nằm ở chỗ, dù thống trị thế giới, trứng cá muối vẫn là mặt hàng khá “kén khách” tại Trung Quốc. Các doanh nghiệp lớn thừa nhận chỉ khoảng 20% doanh số đến từ thị trường nội địa, phần còn lại phụ thuộc vào xuất khẩu. Các chiến dịch chống tham nhũng và siết chi tiêu công trong hơn một thập kỷ qua cũng khiến nhu cầu tiêu dùng xa xỉ trong nước không bùng nổ như kỳ vọng.
Tuy nhiên, với tầng lớp trung lưu ngày càng mở rộng và sự cởi mở đối với ẩm thực phương Tây, nhiều nhà sản xuất tin rằng thị trường nội địa sẽ là trụ cột tiếp theo, đồng thời đóng vai trò “tấm đệm” nếu căng thẳng thương mại toàn cầu gia tăng.
Sự thống trị của Trung Quốc trong ngành trứng cá muối cho thấy một mô hình quen thuộc: tận dụng khoảng trống thị trường, đầu tư dài hạn với sự hậu thuẫn của nhà nước, mở rộng quy mô nhanh và cạnh tranh bằng cả giá lẫn công nghệ.
Kết quả là một sản phẩm từng được xem là biểu tượng độc quyền của châu Âu và Nga nay mang dấu ấn “Made in China”, dù không phải lúc nào người tiêu dùng cũng nhận ra.
Trong bức tranh đó, trứng cá muối không chỉ là một món ăn xa xỉ, mà còn là minh chứng cho cách Trung Quốc đang từng bước nắm quyền chi phối ngay cả những thị trường tinh tế và giàu tính biểu tượng nhất của kinh tế toàn cầu.
*Nguồn: SCMP, Fortune, BI
.jpg "Nhà bán hàng Việt Nam có doanh thu triệu đô từ xuất khẩu toàn cầu mọc lên như nấm sau mưa")
