"Suốt 3 thế hệ qua, chúng ta đã nói với con trẻ rằng chúng là kẻ thất bại nếu không đỗ đại học. Giờ đây tư tưởng đó đang phản tác dụng khi nền kinh tế vẫn cần những lao động tay chân", chuyên gia kinh tế Ron Hetrick của Lightcast ngậm ngùi khi báo cáo mới nhất của Cục thống kê lao động Mỹ (BLS) cho thấy ngành sản xuất đang thiếu 400.000 lao động.
Tờ New York Times (NYT) nhận định một phần nguyên nhân chính của tình trạng này đến từ chính thái độ của giới trẻ. Ngành sản xuất Mỹ đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng vì ngày càng ít người trẻ Mỹ muốn làm công nhân. Cuộc khủng hoảng "cổ cồn xanh" (Blue Collar- ám chỉ lao động tay chân) này không chỉ là một thách thức kinh tế mà còn là hồi chuông cảnh báo về định hướng giáo dục và giá trị xã hội.
Những kẻ thất bại
Suốt nhiều thập kỷ, thông điệp "phải vào đại học" đã ăn sâu vào tiềm thức của các thế hệ trẻ Mỹ. Tư duy này đã tạo ra một định kiến sâu sắc: công việc "cổ cồn xanh" – những nghề không đòi hỏi bằng cấp đại học như thợ hàn, thợ điện, công nhân nhà máy – bị coi là kém danh giá, thu nhập thấp và ít có tương lai.
Dù thực tế các nhà máy hiện đại ngày nay đã được nâng cấp với công nghệ tiên tiến, sạch sẽ và an toàn hơn rất nhiều, hình ảnh cũ kỹ về một nơi làm việc bẩn thỉu, vất vả vẫn ám ảnh tâm trí nhiều người trẻ và phụ huynh.
Các chương trình hướng nghiệp tại trường trung học, vốn chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong ngân sách, cũng không đủ sức thu hút học sinh trải nghiệm thực tế bên trong nhà xưởng.
Những cố vấn học đường (guidance counselors) ở Mỹ vẫn bị đánh giá dựa trên số học sinh đi học tiếp lên đại học; vì thế rất ít trường trung học giới thiệu hoặc tổ chức trải nghiệm thực tiễn cho nghề kỹ thuật – công nhân.
Hậu quả là nhiều bạn trẻ thậm chí chưa từng đến tham quan nhà máy hiện đại, nên dễ giữ cái nhìn lỗi thời về môi trường "bẩn, nóng, ồn", mặc dù thực tế nhiều nhà máy ngày nay rất sạch sẽ, tự động hóa cao.
Một khảo sát của Soter Analytics cho thấy, chỉ 14% thế hệ Gen Z cân nhắc một công việc trong ngành sản xuất. Thậm chí, một khảo sát năm 2019 tiết lộ rằng chỉ 27% phụ huynh khuyến khích con cái họ theo đuổi sự nghiệp trong lĩnh vực này, chủ yếu vì lo ngại về sự ổn định và mức lương.
Không chỉ là định kiến, vấn đề lương bổng và sự tôn trọng cũng đóng vai trò quan trọng. Mặc dù nhiều công việc trong ngành sản xuất có mức lương khá tốt, nhưng chúng thường không đủ hấp dẫn để cạnh tranh với các công việc dịch vụ có lịch làm việc linh hoạt hơn hoặc môi trường làm việc thoải mái hơn.
Một nghiên cứu của Pew Research Center đã chỉ ra rằng chỉ khoảng 31% công nhân "cổ cồn xanh" cảm thấy công việc của họ được xã hội tôn trọng. Sự thiếu tôn trọng này trực tiếp ảnh hưởng đến động lực và niềm tự hào của người lao động.
Trong khi đó khảo sát của Soter Analytics về quan điểm của Gen Z với công việc công nghiệp cho thấy 20% tin rằng các công việc lao động tay chân "trả lương thấp", 25% cho rằng môi trường làm việc "không an toàn" đối với họ.
Ngoài ra, thế hệ trẻ ngày nay, đặc biệt là Gen Z, rất coi trọng sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Nhiều công việc sản xuất đòi hỏi làm ca, giờ làm kéo dài, khiến chúng trở nên kém hấp dẫn đối với những người mong muốn có nhiều thời gian hơn cho bản thân và gia đình.
Hệ quả của việc này là một cuộc khủng hoảng lao động trầm trọng. Mỗi nhà máy – từ lắp ráp ô tô ở Detroit tới dây chuyền điện tử ở Texas – đều đang xoay xở với tình trạng "chỗ thì thiếu, người thì thừa": hàng triệu sinh viên tốt nghiệp đại học băn khoăn tìm việc phù hợp, trong khi vị trí lao động chân tay khát ứng viên chất lượng.
Viện Sản xuất (The Manufacturing Institute) và Deloitte dự báo rằng ngành sản xuất Mỹ có thể thiếu tới 2,1 triệu lao động vào năm 2030 nếu không có giải pháp kịp thời. Các vị trí như thợ hàn, kỹ thuật viên cơ khí, và công nhân vận hành máy móc đang thiếu hụt trầm trọng, gây ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và khả năng cạnh tranh của Mỹ trên trường quốc tế.
Sự già hóa dân số cũng góp phần làm trầm trọng thêm vấn đề. Khi thế hệ Baby Boomer nghỉ hưu hàng loạt, một khoảng trống lớn trong lực lượng lao động được tạo ra, nhưng không có đủ người trẻ sẵn sàng thay thế.
Khó giữ chân
Trước tình hình đó, nhiều tập đoàn thành viên Business Roundtable đã tự thân tổ chức các học viện kỹ thuật ngay trong nhà máy, dành riêng cho cựu binh và sinh viên trung học. Chương trình 12 tuần của Rockwell Automation tại Milwaukee hay các buổi "lớp học mở" cho học sinh Michigan của Steelcase đã cho thấy hiệu quả bước đầu: khi bước vào xưởng, nhiều em giật mình nhận ra nhà máy ngày nay "sạch sẽ, an toàn, còn hơn cả phòng lab ở trường".
Tuy vậy, những nỗ lực cá nhân vẫn chưa đủ để tháo gỡ cục diện: nhiều công ty cho biết, trung bình 20 vị trí tuyển dụng thì chỉ có 1 hồ sơ phù hợp. Đại dịch COVID-19 tuy đã qua, nhưng thói quen "dịch chuyển nhanh" của Gen Z – thích ngành dịch vụ, công nghệ thông tin, hoặc khởi nghiệp tự do – khiến họ khó chịu ngồi lâu tại một dây chuyền sản xuất.
Theo khảo sát của McKinsey, có đến 47% Gen Z bày tỏ quan tâm đến công việc trong sản xuất nhưng 48% trong số họ đang làm việc tại xưởng dự định sẽ thôi việc chỉ trong 3–6 tháng tới – so với 41% ở nhóm ngành khác. Điều này cho thấy việc giữ chân giới trẻ trong ngành sản xuất là rất khó.
Khảo sát của Hiệp hội ngành sản xuất Mỹ (NAM) cho thấy 67% các công ty sản xuất coi "khó khăn trong việc thu hút và giữ chân nhân viên" là thách thức hàng đầu của họ, cao nhất kể từ quý IV/2020.
Tờ Washington Post cho hay độ tuổi trung bình của công nhân sản xuất hiện là 44,3 tuổi, và chỉ 8% trong số họ dưới 25 tuổi – cho thấy lực lượng trẻ thực sự "vắng bóng" trong nhà máy.
Theo Fast Company, chỉ 43% công nhân chân tay nói họ "rất hài lòng" với công việc, so với 53% ở các ngành khác, đặc biệt giới trẻ lại càng ít có cảm giác "công ăn việc làm bền vững" trong các nhà máy.
Những yếu tố này tạo thành vòng luẩn quẩn bởi học sinh tốt nghiệp phổ thông chưa có sẵn kỹ năng, trong khi nhiều cử nhân đại học lại thất nghiệp vì "chê bai công việc tay chân". Mặc dù vậy, ngay cả các sinh viên có bằng cấp cũng chưa chắc thạo việc vì thiếu kinh nghiệm và cần đào tạo thêm để có kỹ năng thực tế điều khiển máy móc, xử lý sự cố...
Rõ ràng, nếu không cải thiện hình ảnh và trải nghiệm làm việc (ví dụ: cho phép thay ca, cắt bớt thủ tục, truyền thông rõ ràng về lộ trình thăng tiến), ngành sản xuất khó giữ chân người trẻ.
Cuộc khủng hoảng lao động "cổ cồn xanh" là một bài toán khó, đòi hỏi sự thay đổi trong tư duy xã hội và đầu tư đáng kể vào nguồn nhân lực. Nếu không giải quyết được vấn đề này, tham vọng đưa ngành sản xuất trở lại vị trí hàng đầu của Mỹ sẽ mãi chỉ là một giấc mơ dang dở.
*Nguồn: NYT, FastCompany, Fortune, Washington Post
.jpg "Bán hơn 10 vạn tấn dầu cho châu Âu, quốc gia ứng cử viên EU bị nghi ngờ là 'cửa sau' cho dầu Nga tuồn vào khối")
