Bê bối Mindich: Cơn địa chấn chính trị - năng lượng của Ukraine và bóng đổ lên Tổng thống Zelensky

Bản chất vụ bê bối Mindich là gì?

Mindich (tên đầy đủ: Timur Mindich) là một doanh nhân rất thân cận với Tổng thống Ukraine Zelensky. Ông là đồng sở hữu của công ty truyền hình Kvartal 95, công ty mà ông Zelensky từng làm trước khi trở thành tổng thống.

Vụ bê bối liên quan đến doanh nhân Timur Mindich đã trở thành một trong những vụ điều tra tham nhũng lớn nhất tại Ukraine trong thời chiến. Theo cáo buộc của Cơ quan Chống tham nhũng Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống Tham nhũng (SAPO), Mindich bị xem là đứng đầu một “tổ chức tội phạm cao cấp” điều hành đường dây tham nhũng trong ngành năng lượng, đặc biệt tại Energoatom, doanh nghiệp năng lượng hạt nhân nhà nước.

Cơ chế tham nhũng bị nghi ngờ là các nhà thầu cung cấp dịch vụ cho Energoatom bị ép chi 10-15% giá trị hợp đồng dưới dạng “lại quả” để được duy trì hợp đồng và tránh bị chậm hoặc chặn thanh toán. Tổng số tiền liên quan nghi vấn rửa tiền và tham nhũng lên đến 100 triệu USD.

Cuộc điều tra kéo dài 15 tháng và bao gồm hơn 70 cuộc khám xét trên toàn Ukraine. Tuy nhiên, ngay trước khi NABU tiến hành khám xét, Mindich đã rời khỏi Ukraine. SAPO cho biết Mindich đã “lợi dụng mối quan hệ thân thiết” với Zelensky để thực hiện các hành vi phạm tội bị cáo buộc. Một số quan chức cấp cao trong ngành năng lượng cũng bị liên đới, bao gồm German Galushchenko - người từng là Bộ trưởng Năng lượng - bị cáo buộc nhận lợi ích cá nhân từ Mindich để kiểm soát dòng tiền trong hoạt động mua sắm của nhà nước.

Nguồn tin của The Kyiv Independent cho biết Mindich từng được xem là nhân vật “quyền lực ngầm” có ảnh hưởng đặc biệt lớn trong cả lĩnh vực năng lượng lẫn quốc phòng, và sự tăng trưởng quyền lực này diễn ra song song với vai trò ngày càng quan trọng của Energoatom trong chiến tranh.

Mối quan hệ then chốt với Tổng thống Zelensky

Mindich không chỉ là một doanh nhân mà còn là đối tác kinh doanh trực tiếp của ông Zelensky trong công ty sản xuất truyền hình nổi tiếng Kvartal 95, đơn vị đã tạo dựng tên tuổi cho Zelensky trước khi ông bước vào chính trị. Theo điều tra của Kyiv Independent, chính mối quan hệ thân cận này giúp Mindich mở rộng ảnh hưởng vào nội bộ các ngành kinh tế trọng yếu, khiến công tố viên cáo buộc ông “lợi dụng quan hệ cá nhân với Tổng thống để thao túng dòng tiền nhà nước”.

NABU (Cục Chống tham nhũng Ukraine) và SAPO (Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống tham nhũng) khẳng định rằng Mindich đã sử dụng “ảnh hưởng chính trị” để điều phối các hợp đồng mua sắm và bảo vệ đường dây lại quả. SAPO thậm chí tuyên bố có bằng chứng cho thấy Mindich lợi dụng “sự tin cậy của cấp cao nhất trong chính quyền” để đảm bảo hệ thống tham nhũng vận hành trơn tru và không bị phát hiện trong nhiều năm .

Ngay trước thời điểm lực lượng NABU tiến hành lệnh khám xét, Mindich đã rời khỏi Ukraine. Kyiv Independent mô tả việc này là “đáng ngờ”, đặt câu hỏi liệu có rò rỉ thông tin từ bên trong hệ thống hay không, đặc biệt khi ông là người có quan hệ sâu rộng với các quan chức cấp cao của chính phủ. Các công tố viên nghi ngờ Mindich trốn ra nước ngoài ngay trước giờ G, cho thấy khả năng ông được cảnh báo trước về cuộc bố ráp quy mô lớn.

Không chỉ chịu điều tra, Mindich còn bị chính phủ Ukraine áp lệnh trừng phạt nhằm phong tỏa tài sản và ngăn chặn hoạt động kinh doanh của ông trong nước. Theo UPI, đây là bước đi chưa từng có tiền lệ đối với một đồng minh cũ của tổng thống đương nhiệm.

Một số báo cáo cho rằng trước khi bị điều tra, Mindich đã mở rộng quyền lực ngầm trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng và quốc phòng. Trong quá khứ, ông Zelensky từng tìm cách thay đổi quyền lực của NABU và SAPO, khiến dư luận chỉ trích rằng điều này có thể mang động cơ bảo vệ các đồng minh thân cận như Mindich, làm dấy lên lo ngại về xung đột lợi ích.

Dù vậy, ngay sau khi bê bối nổ ra, ông Zelensky lên tiếng tuyên bố ủng hộ “mọi biện pháp hiệu quả chống tham nhũng” và nhấn mạnh “sự tất yếu của trừng phạt” đối với các hành vi vi phạm.

Hai bộ trưởng từ chức và khủng hoảng niềm tin vào chính phủ

Tác động chính trị của vụ bê bối nhanh chóng lan rộng. Tại quốc hội, hai nhân vật cấp cao - Bộ trưởng Tư pháp và Bộ trưởng Năng lượng - đã nộp đơn từ chức sau khi bị cáo buộc liên quan tới việc tạo điều kiện cho hệ thống lại quả của Mindich. Theo tường thuật của AP News, sự việc đã gây chấn động nội các, buộc Tổng thống Zelensky phải chấp nhận đơn từ chức nhằm xoa dịu sức ép của dư luận và Quốc hội về tính minh bạch của chính phủ trong thời chiến.

Các công tố viên cho biết một số quan chức năng lượng cấp cao bị cáo buộc đã nhận lợi ích trực tiếp từ Mindich, bao gồm thông qua các cơ chế chỉ định thầu hoặc ưu ái thanh toán, qua đó khiến những nghi vấn về “ảnh hưởng mềm” giữa Mindich và các bộ trưởng trở nên đáng chú ý hơn bao giờ hết .

Tính chất chiến lược của Energoatom khiến vụ việc trở nên nhạy cảm ở mức cao. Đây là doanh nghiệp nhà nước phụ trách năng lượng hạt nhân, đóng vai trò trụ cột trong hệ thống điện của Ukraine trong bối cảnh đất nước đang chiến tranh và cơ sở hạ tầng năng lượng liên tục bị tấn công. Việc tham nhũng xảy ra ngay trong một ngành như vậy không chỉ gây nguy cơ thất thoát tài chính mà còn ảnh hưởng đến an ninh quốc gia.

Về mặt chính trị, bê bối làm xói mòn niềm tin công chúng đối với chính phủ, đặc biệt khi nhân vật trung tâm bị cáo buộc có sự gần gũi với tổng thống. Trong nội bộ chính trường Ukraine, nhiều tiếng nói từ phe đối lập đã yêu cầu cải tổ nội các và làm rõ trách nhiệm các bên liên quan.

Trên bình diện quốc tế, bê bối có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh của Ukraine trong mắt các nhà tài trợ phương Tây, những quốc gia đang cung cấp hỗ trợ tài chính và quân sự lớn cho Ukraine. Vấn đề này làm nổi bật vai trò và mức độ độc lập của NABU và SAPO - các cơ quan chống tham nhũng đã nhiều lần đối mặt với áp lực chính trị từ Kyiv.

Những điểm còn chưa rõ trong cuộc điều tra

Một trong những câu hỏi lớn nhất là việc Mindich rời Ukraine ngay trước đợt khám xét. Điều này gây nghi vấn liệu đã có sự rò rỉ thông tin từ nội bộ cơ quan điều tra hay liên quan đến các nhân vật có quyền lực. Ngoài ra, mức độ tham gia trực tiếp của Tổng thống Zelensky vẫn là điểm được theo dõi. Dù công tố viên cho biết Mindich khai rằng ông chỉ “lợi dụng mối quan hệ” chứ không chứng minh Zelensky có tham gia hay đồng thuận, nhưng hiện vẫn chưa có kết luận điều tra cuối cùng để làm rõ.

Quá trình điều tra trong bối cảnh chiến tranh lại càng thêm khó khăn. Việc công bố dữ liệu nhạy cảm liên quan đến doanh nghiệp chiến lược như năng lượng có thể tác động tới tâm lý xã hội và an ninh quốc gia, khiến tiến độ điều tra có khả năng kéo dài hơn dự kiến.

Trong phản ứng công khai, ông Zelensky tuyên bố ủng hộ “mọi biện pháp chống tham nhũng không khoan nhượng” và khẳng định bất cứ ai vi phạm pháp luật sẽ phải chịu trách nhiệm, bất kể mối quan hệ cá nhân ra sao. Tuy nhiên, các nhà phân tích quốc tế cho rằng bê bối Mindich có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của ông Zelensky trong mắt phương Tây, khi mà việc tài trợ cho Ukraine phần lớn dựa vào cam kết chống tham nhũng của chính phủ Kiev.

Asia Times nhận định rằng vụ bê bối đã “đe dọa sự ổn định chính trị của Tổng thống Zelensky hơn bất cứ biến cố nào khác kể từ khi chiến tranh bắt đầu”, vì nó liên quan trực tiếp đến các ngành chiến lược như năng lượng, hạ tầng quốc phòng và dòng vốn viện trợ quốc tế.