Trung Quốc đang bước vào một kỷ nguyên công nghiệp mới – nơi robot không còn là biểu tượng của viễn tưởng tương lai, mà là lực lượng lao động thực thụ, thay thế con người trong các nhà máy trên khắp đại lục.
Đặc biệt, khi dân số suy giảm nhanh nhất trong hơn 60 năm qua, với tỷ lệ sinh thấp và lực lượng lao động già hóa, Bắc Kinh đã tìm thấy “đội quân cứu viện” ưu việt của mình: hơn 300.000 robot công nghiệp mới chỉ riêng trong năm 2024, đưa tổng số robot hoạt động trong các nhà máy Trung Quốc lên hơn 2 triệu chiếc, nhiều gấp đôi so với bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới.
Theo Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR), Trung Quốc hiện chiếm hơn một nửa lượng robot công nghiệp mới được lắp đặt toàn cầu, bỏ xa Nhật Bản và Mỹ – hai cường quốc vốn từng dẫn đầu trong lĩnh vực tự động hóa. Con số ấn tượng này không chỉ phản ánh quy mô sản xuất khổng lồ, mà còn cho thấy nỗ lực của Trung Quốc trong việc tái định hình nền kinh tế công nghiệp. Trong bối cảnh chi phí nhân công tăng, tỷ lệ sinh sụt giảm và tầng lớp lao động trẻ không còn mặn mà với công việc trong xưởng, robot trở thành lời giải mang tính chiến lược cho bài toán nhân khẩu học đang ám ảnh nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Từ những dây chuyền lắp ráp ô tô ở Quảng Châu, đến các nhà máy điện tử ở Thâm Quyến, hàng vạn cánh tay cơ khí đang hoạt động không ngừng nghỉ. Chúng hàn khung kim loại, sơn vỏ xe, gắp linh kiện, đóng gói sản phẩm – những công việc mà trước đây đòi hỏi hàng nghìn công nhân. Ở một số khu công nghiệp mới, người ta gọi đây là “dark factories” – nhà máy không cần ánh sáng, vì bên trong chẳng có con người nào. Robot làm việc 24 giờ, chỉ ngừng lại khi cần bảo trì hoặc nạp năng lượng.
Chiến lược “robot hóa” không phải là phản ứng tức thời, mà là kết quả của một tầm nhìn kéo dài gần một thập kỷ. Kể từ khi Bắc Kinh khởi động sáng kiến “Made in China 2025”, mục tiêu đã rất rõ: biến Trung Quốc thành trung tâm của sản xuất thông minh toàn cầu, nơi máy móc và dữ liệu cùng vận hành.
Hàng chục tỷ USD đã được đầu tư cho các doanh nghiệp nội địa như Estun, Efort, Siasun hay Inovance – những hãng sản xuất robot Trung Quốc đang dần thay thế sản phẩm nhập khẩu từ Nhật và châu Âu. Theo Financial Times, các dòng robot “Made in China” đã tăng thị phần nội địa từ 39% lên gần 50% chỉ trong ba năm qua, nhờ giá rẻ hơn và khả năng tùy chỉnh linh hoạt.
Tuy nhiên, tốc độ phát triển thần tốc ấy cũng bộc lộ nhiều nghịch lý. Reuters chỉ ra rằng, dù lắp đặt nhiều nhất, phần lớn robot tại Trung Quốc vẫn là loại cơ bản – thực hiện các thao tác cố định, đơn điệu – thay vì những hệ thống tự hành, linh hoạt hoặc “người máy hình người” đang được thử nghiệm ở Mỹ, Hàn Quốc hay Đức. Trung Quốc cũng vẫn phụ thuộc vào công nghệ lõi như chip điều khiển, cảm biến chính xác và phần mềm điều phối – những lĩnh vực mà phương Tây nắm ưu thế. Một lệnh cấm xuất khẩu linh kiện tinh vi từ Nhật hoặc Mỹ có thể khiến tham vọng “đại công xưởng tự động” của Bắc Kinh khựng lại.
Song, điều khiến giới phân tích quan tâm không chỉ là công nghệ, mà còn là tác động xã hội của “cuộc cách mạng không tiếng người” này. Khi robot ngày càng nhiều, hàng triệu công nhân – đặc biệt là những người di cư nông thôn, có tay nghề thấp – sẽ đi đâu, làm gì?
Các nhà máy dệt may, lắp ráp linh kiện vốn từng nuôi sống cả làng, cả tỉnh, nay chỉ cần vài chục kỹ sư vận hành máy. Một nghiên cứu từ Đại học Thanh Hoa cho thấy, cứ mỗi 100 robot mới lắp đặt, trung bình 1,6 công việc truyền thống biến mất. Trong khi đó, nhu cầu nhân lực kỹ thuật cao tăng nhanh, tạo ra khoảng trống lớn về kỹ năng.
“Robot không mệt, không đình công, không đòi lương”, – một quản đốc nhà máy ở Tô Châu nói với South China Morning Post – “nhưng chúng khiến con người phải thay đổi cách tồn tại”. Câu nói này phản ánh rõ bản chất của làn sóng tự động hóa ở Trung Quốc: không chỉ là câu chuyện của năng suất, mà là phép thử cho khả năng thích ứng của xã hội.
Sự trỗi dậy của “đội quân robot” đang mang đến những hệ quả kinh tế toàn cầu. Nhờ robot, Trung Quốc có thể duy trì lợi thế chi phí sản xuất, giúp hàng hóa xuất khẩu vẫn rẻ hơn so với đối thủ. Một chiếc robot có thể làm việc liên tục trong 5 năm, với chi phí tính bình quân thấp hơn lương công nhân ⅔. Điều này khiến các nước phát triển lo ngại về “lợi thế cạnh tranh máy móc” – khi robot giúp Trung Quốc giữ vững vị trí trung tâm trong chuỗi cung ứng, bất chấp áp lực nhân khẩu học và chi phí tăng.
Không thể phủ nhận rằng robot đang giúp Trung Quốc tránh một “cơn bão kép”: dân số giảm và năng suất đình trệ. Năm 2023, dân số nước này giảm 2,1 triệu người – mức thấp nhất kể từ thời Mao Trạch Đông. Tầng lớp lao động trong độ 15-59 tuổi giảm mạnh, trong khi chi phí y tế, hưu trí tăng cao. Nếu không có tự động hóa, nền công nghiệp khổng lồ ấy khó có thể duy trì tốc độ tăng trưởng.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang tái định hình, các doanh nghiệp Trung Quốc coi robot như chiếc “phao” để giữ lợi thế cạnh tranh, đặc biệt khi dòng vốn đầu tư nước ngoài đang dịch chuyển sang Đông Nam Á. Dẫu vậy, câu hỏi lớn nhất vẫn còn đó: một nền kinh tế vận hành bởi hàng triệu robot sẽ trở nên thịnh vượng hơn, hay lạnh lẽo hơn? Các chuyên gia từ Đại học Oxford cảnh báo, tự động hóa ồ ạt có thể dẫn tới “ảo tưởng năng suất” – khi GDP tăng nhưng chất lượng đời sống, công việc và tinh thần con người giảm.
Robot đã giúp Trung Quốc giữ nhịp cỗ máy công nghiệp, nhưng đồng thời cũng mở ra một cuộc tranh luận sâu sắc về tương lai lao động và công bằng xã hội. Ẩn sâu bên trong tiếng động cơ và ánh sáng chớp liên hồi của cảm biến, người ta có thể thấy một Trung Quốc đang bước vào kỷ nguyên mới – nơi công nghệ gánh vác năng suất, nhưng con người phải tìm lại giá trị của chính mình.
Xưởng sản xuất của Elon Li tại Quảng Châu, trung tâm thương mại của Đông Nam Trung Quốc, có 11 công nhân cắt và hàn kim loại để sản xuất lò nướng và thiết bị nướng giá rẻ. Hiện ông đang chuẩn bị chi 40.000 USD cho một công ty Trung Quốc để mua cánh tay robot có gắn camera. Thiết bị này sử dụng trí tuệ nhân tạo để quan sát cách công nhân hàn, sau đó sao chép hành động và lặp lại.
“Trước đây, tôi chưa bao giờ nghĩ đến việc đầu tư vào tự động hóa”, ông Li nói, đồng thời nói thêm rằng một nhân viên “chỉ có thể làm việc 8 giờ một ngày, trong khi một cỗ máy có thể làm việc 24 giờ”.
Các công ty lớn hơn đặt cược nhiều vào tự động hóa.
Tại Ninh Ba, một nhà máy lớn của Zeekr, nhà sản xuất ô tô điện của Trung Quốc, 4 năm trước đã có 500 con robot. Hiện tại, số lượng đã tăng lên 820.
“Nhiều thương hiệu xe điện cởi mở hơn với chuỗi cung ứng nội địa. Một số đang thử nghiệm robot Trung Quốc dù còn một số hạn chế. Riêng BYD đã mua 20.000 robot năm 2022, trong đó có 1.000 cobot từ hãng Aubo”, Wang Feili, chuyên gia máy công cụ tại UBS Securities, cho biết.
Thực tế, các nhà máy của Trung Quốc vẫn sử dụng rất nhiều công nhân. Ngay cả với hệ thống tự động hóa, họ vẫn cần kiểm tra chất lượng và lắp đặt một số bộ phận đòi hỏi sự khéo léo của con người, chẳng hạn như dây điện. Tuy nhiên, một số bước sau quá trình kiểm soát chất lượng sẽ được tự động hóa với sự trợ giúp của trí tuệ nhân tạo.
Theo: SCMP, Reuters
.png "Chuyện gì đang xảy ra ở thị trường Mỹ: Bitcoin phá đỉnh mọi thời đại, vàng chưa dừng tăng vì một xu hướng ‘rầm rộ’ trong giới đầu tư")
