Vài năm trước còn đem về hàng tỷ USD, một ngành công nghiệp của Campuchia đang bên bờ vực sụp đổ, nhà máy đóng cửa hàng loạt, công nhân bị sa thải, triển vọng ngày càng mờ mịt

Lựa chọn giữa việc trả mức thuế 3.403% và đóng cửa, ông Thang Menghout – Giám đốc nhân sự kiêm doanh nhân trong ngành năng lượng mặt trời Campuchia – buộc phải tìm cách xoay sở. Các nhà máy do ông phụ trách, Venus Energy và VCOM Power System, chuyển từ sản xuất mô-đun năng lượng mặt trời truyền thống sang các tấm pin mặt trời màng mỏng vốn chỉ chịu thuế chung 19% khi xuất khẩu sang Mỹ.

Tấm pin mặt trời “đặc biệt” này, theo cách gọi trong tiếng Khmer, có tính di động cao hơn, nhưng chi phí sản xuất cao hơn so với các mô-đun từng là một trong những mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Campuchia.

“Trước đây, chúng tôi có 5 công ty, giờ chỉ còn 2. Nếu thuế tiếp tục tăng, chúng tôi khó có thể trụ được”, ông Menghout chia sẻ với Nikkei Asia.

Ngành sản xuất pin mặt trời non trẻ của Campuchia từng bùng nổ nhờ vốn đầu tư từ Trung Quốc. Theo dữ liệu của UN Comtrade, năm 2023, xuất khẩu pin mặt trời từ Campuchia sang Mỹ đạt 2,4 tỷ USD, chỉ sau dệt may, giày dép và hành lý.

Khoảng một chục nhà máy sản xuất mô-đun đã mở tại Campuchia trong giai đoạn 2018-2022, tuyển dụng hàng nghìn công nhân.

Tuy nhiên, khi chính quyền Mỹ mở rộng điều tra chống lẩn tránh thuế đối với các nhà máy ở Đông Nam Á, xuất khẩu của Campuchia sụt giảm. Ngoài ra, sau khi lệnh miễn thuế 2 năm của cựu tổng thống Joe Biden hết hiệu lực giữa năm 2024, ngành công nghiệp này bắt đầu suy thoái. Gần nhất, Tổng thống Donald Trump giáng đòn mới khi áp thuế kỷ lục từ 534% đến 3.403% đối với tấm pin mặt trời nhập khẩu từ Campuchia – mức cao nhất trong khu vực.

Kết quả là, xuất khẩu pin mặt trời nửa đầu 2025 chỉ còn 4,4 triệu USD, so với hàng tỷ USD những năm trước. Nhiều nhà máy như Jintek Photovoltaic hay Solar Long PV Tech đã phải đóng cửa.

Một số nhà máy còn hoạt động như Hounen Solar và Venus Energy cũng bên bờ vực. “Chúng tôi từng có 300 lao động, giờ chỉ còn 4 người. Tương lai phụ thuộc vào thuế”, một quản lý tại Hounen Solar nói.

Theo các chuyên gia, thuế quan của Mỹ không chỉ nhằm ngăn nhập khẩu mô-đun hoàn chỉnh mà còn tác động tới mảng linh kiện như tế bào và wafer.

Ông Menghout tỏ ra khó chịu trước cáo buộc của Mỹ cho rằng nhà máy của ông đang trung chuyển các sản phẩm năng lượng mặt trời do Trung Quốc sản xuất. Ông cho biết đã đích thân chuẩn bị các giấy tờ hải quan và tổ chức chuyến thăm cho các quan chức Mỹ kiểm tra 5 nhà máy mà ông từng hỗ trợ giám sát vào năm 2023.

“Điều đó không đúng, vì chúng tôi đã chi rất nhiều tiền. Chúng tôi có hơn 1.000 công nhân để sản xuất thiết bị, và Bộ Thương mại Campuchia đang giám sát chúng tôi”, ông nói.

Giới nghiên cứu cho rằng các nhà máy pin mặt trời do Trung Quốc đầu tư tại Campuchia hoạt động như “ốc đảo kinh tế”, tạo việc làm nhưng ít chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, ông Menghout phản bác cáo buộc gian lận xuất xứ, khẳng định nhà máy được kiểm soát chặt và mang lại thu nhập tốt hơn cho công nhân so với ngành may mặc.

“Trước đây tôi chỉ thấy sợi vải, nay công nhân được tiếp cận công nghệ tiên tiến và có mức lương khá hơn”, ông nói.

Bên kia thành phố, công nhân may mặc đổ ra khỏi nhà máy JLK (Campuchia) lúc 11 giờ sáng để mua thực phẩm ở chợ ngoài trời gần đó. Men Samet, 35 tuổi, một người bán trái cây, cho biết cô từng là y tá ở đó khi nhà máy vẫn còn là Jintek Photovoltaic Technology. “Mỹ đã ngừng đặt hàng, vì thế, họ cắt giảm cả lương và công nhân”, cô nói.

Bà nói, nếu ngành sản xuất năng lượng mặt trời quay trở lại, công nhân sẽ nhanh chóng quay lại. “Ở đó, chúng tôi có những người quản lý giỏi và mức lương cao”, Samet chia sẻ.

Tham khảo: Nikkei Asia