Năm 2024, theo Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR), các nhà máy tại Trung Quốc đã lắp đặt gần 300.000 robot mới, nhiều hơn tổng số robot được đưa vào vận hành ở phần còn lại của thế giới cộng lại.
Đây không chỉ là một kỷ lục về quy mô, mà còn là dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh đang dồn lực để tái định hình ngành sản xuất toàn cầu trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa.
Vượt xa các đối thủ
Trong khi Mỹ chỉ lắp đặt khoảng 34.000 robot, Nhật Bản 44.000, Hàn Quốc và Đức đều giảm so với năm trước, Trung Quốc tiếp tục bứt phá.
Tổng số robot đang hoạt động trong các nhà máy nước này đã vượt quá 2 triệu, gấp năm lần so với Mỹ. Đó là một bước nhảy vọt đáng kinh ngạc khi nhớ rằng cách đây chưa đầy một thập kỷ, Trung Quốc vẫn còn phụ thuộc phần lớn vào robot nhập khẩu từ Nhật và châu Âu.
Một trong những nguyên nhân lớn nhất đến từ chính sách. Khác với các quốc gia phương Tây, nơi tự động hóa thường là phản ứng của thị trường trước chi phí lao động tăng cao, sự bùng nổ robot tại Trung Quốc là một chương trình nghị sự có chủ ý được hỗ trợ bởi nguồn vốn công và các chính sách ưu đãi.
Trung Quốc có một chiến lược nhất quán, dài hạn với sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước và doanh nghiệp, điều mà nhiều quốc gia khác vẫn chưa làm được.
Từ năm 2015, Bắc Kinh đưa robot vào danh sách ưu tiên trong chiến lược "Made in China 2025", với mục tiêu giảm phụ thuộc nhập khẩu và trở thành cường quốc công nghệ. Các doanh nghiệp nội địa được tiếp cận nguồn vốn giá rẻ, hỗ trợ mua lại công ty nước ngoài, cùng hàng loạt trợ cấp và ưu đãi thuế.
Năm 2021, Trung Quốc ban hành chiến lược quốc gia về robot, định hướng chi tiết cho việc mở rộng sản xuất và ứng dụng.
Chuyên gia Lian Jye Su, nhà phân tích chính tại Omdia, cho biết các công ty Trung Quốc đã được hưởng lợi từ một nỗ lực quốc gia, phản ánh sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện và trí tuệ nhân tạo của nước này.
"Đây không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên", ông Su nói. "Các công ty Trung Quốc đã mất nhiều năm đầu tư."
Kết quả của quá trình này đã rõ ràng: trước năm 2024, phần lớn robot lắp đặt trong nhà máy Trung Quốc là hàng nhập khẩu thì vào năm ngoái, khoảng 3/5 trong số đó được sản xuất ngay tại nội địa. Thị phần robot do Trung Quốc sản xuất đã tăng từ 1/4 năm 2023 lên 1/3 toàn cầu năm 2024, vượt qua cả Nhật Bản, quốc gia từng là số một thế giới.
Trái lại thị phần của Nhật Bản đã giảm từ 38% xuống 29% trong cùng kỳ.
Xin được nhắc rằng cho đến tận năm 2024, lượng robot nhập khẩu trong nhà máy tại Trung Quốc vẫn còn nhiều hơn hàng nội địa
Sự tăng trưởng này giúp Trung Quốc chống lại xu hướng già hóa dân số và lực lượng lao động suy giảm, đồng thời đảm bảo rằng các nhà máy vẫn có thể tăng năng suất. Việc kết hợp giữa quy mô sản xuất robot và tự động hóa đã giúp sản lượng sản xuất của Trung Quốc tăng vọt, giúp duy trì tăng trưởng kinh tế và năng lực sản xuất.
Các nhà máy ở Trung Quốc đã lắp đặt hơn 150.000 robot mỗi năm kể từ năm 2017. Đồng thời, sản lượng sản xuất cũng tăng vọt. Đến đầu năm nay, các nhà máy ở Trung Quốc đã sản xuất gần một phần ba tổng số hàng hóa sản xuất trên toàn thế giới, nhiều hơn cả Mỹ, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc và Anh cộng lại.
Hơn nữa, quy mô thị trường robot nội địa đủ lớn để thúc đẩy sự phát triển của các công ty Trung Quốc thành những gã khổng lồ trong ngành. Lần đầu tiên, các nhà sản xuất robot Trung Quốc đã bán được nhiều robot hơn so với các đối thủ nước ngoài ngay tại thị trường nội địa.
"Bạn có thể thấy chiến lược đó hiệu quả như thế nào. Nếu không có chiến lược, một quốc gia luôn ở thế bất lợi", Susanne Bieller, Tổng thư ký IFR cho biết.
Sự chuyển đổi này là minh chứng cho việc Trung Quốc không còn chỉ là một thị trường tiêu thụ robot khổng lồ mà đang tự chủ trong các công nghệ cốt lõi. Sự hỗ trợ của chính phủ đã thúc đẩy các công ty nội địa phát triển các bộ điều khiển và phần mềm riêng, giảm bớt sự phụ thuộc vào các công ty nước ngoài (chủ yếu là Đức và Nhật Bản).
Một ví dụ điển hình là công ty khởi nghiệp robot hình người Unitree Robotics, có trụ sở tại điểm nóng công nghệ Hàng Châu, cho biết đầu tháng này rằng họ dự định niêm yết cổ phiếu vào cuối năm nay.
Những robot hình người cơ bản mới nhất của Unitree có giá khoảng 6.000 USD tại Trung Quốc, chỉ bằng một phần nhỏ so với giá của robot do nhà sản xuất robot Boston Dynamics, một công ty hàng đầu của Mỹ trong ngành.
Hệ sinh thái AI
Điều khiển Trung Quốc đặc biệt khác biệt là sự kết hợp giữa robot công nghiệp và trí tuệ nhân tạo. Trong khi các nước khác coi AI là một công cụ phân tích hoặc kinh doanh, các công ty Trung Quốc đang sử dụng nó trực tiếp trên sàn nhà máy.
Các công ty trong nước không chỉ sản xuất robot, mà còn phát triển hệ thống AI để giám sát hiệu suất từng cỗ máy, tối ưu quy trình sản xuất và giảm sự phụ thuộc vào lao động phổ thông. Nền tảng này được củng cố bởi lực lượng kỹ sư điện, lập trình viên và công nhân kỹ thuật đông đảo, một nguồn nhân lực mà nhiều quốc gia phát triển đang thiếu hụt.
Cách tiếp cận này giúp cải thiện hiệu suất, độ chính xác và tính linh hoạt của toàn bộ dây chuyền sản xuất, tạo ra một lợi thế về hiệu quả mà các nhà sản xuất bên ngoài Trung Quốc vẫn chưa thể bắt kịp.
Trung Quốc cũng tận dụng lợi thế về chuỗi cung ứng: hàng nghìn nhà sản xuất linh kiện nằm trong cùng khu vực công nghiệp, giảm chi phí vận chuyển, tăng tốc độ thử nghiệm và sản xuất. Sự hội tụ này khiến Trung Quốc không chỉ là "công xưởng thế giới", mà còn dần trở thành trung tâm của ngành công nghiệp robot toàn cầu.
Chuyên gia Cameron Johnson, một nhà tư vấn chuỗi cung ứng tại Thượng Hải chuyên về tự động hóa nói với tờ New York Times (NYT) rằng các doanh nghiệp Trung Quốc đang dùng AI ở mức độ chưa từng thấy.
"Các nền kinh tế khác vẫn chưa coi AI và robot là một công cụ sản xuất, không giống như tại Trung Quốc", ông Johnson thừa nhận.
Tuy vậy, không phải mọi thành phần đều nằm trong tầm kiểm soát của Trung Quốc. Các cảm biến tinh vi, chip hiệu năng cao hay động cơ chính xác, những linh kiện cốt lõi để chế tạo robot thế hệ mới, đặc biệt là robot hình người, vẫn phụ thuộc vào các nhà sản xuất ở Đức, Nhật Bản hay Mỹ. Chính điểm yếu này khiến tham vọng của Trung Quốc đối với các loại robot phức tạp vẫn cần thêm thời gian để đạt tới mức ngang hàng quốc tế.
Bên cạnh đó, hơn 90 % tổ chức ở Trung Quốc xem AI & robot là công nghệ cốt lõi để chuyển đổi hoạt động, nhưng họ cũng than thiếu nhân lực có kỹ năng cao để triển khai.
Theo Morgan Stanley, nếu xu hướng tiếp tục, thị trường robot hình người toàn cầu có thể đạt gần 5 nghìn tỷ USD vào năm 2050 với hơn 1 tỷ robot hình người sử dụng trong các ứng dụng công nghiệp, thương mại.
Trong khi đó, quy mô thị trường robot công nghiệp Trung Quốc ước tính khoảng 9,4 tỷ USD năm 2024 và dự báo sẽ đạt 16,55 tỷ USD vào 2033.
Thêm nữa, sự trỗi dậy của Trung Quốc trong tự động hóa công nghiệp đặt ra hai vấn đề.
Thứ nhất, về kinh tế, robot giúp nước này duy trì lợi thế sản xuất trong bối cảnh chi phí lao động tăng và dân số trong độ tuổi lao động thu hẹp.
Thứ hai, về địa chính trị, khi Trung Quốc vừa là "công xưởng" vừa ngày càng là "người chế tạo robot của thế giới", sự phụ thuộc của các quốc gia khác vào năng lực sản xuất của Bắc Kinh sẽ càng lớn hơn.
Mặc dù vậy, việc Trung Quốc lắp đặt gần 300.000 robot chỉ trong một năm cho thấy một xu thế không thể đảo ngược: sản xuất toàn cầu đang bước vào thời kỳ mà năng suất, chất lượng và lợi thế cạnh tranh không còn dựa vào giá nhân công rẻ, mà dựa vào khả năng triển khai robot và AI trên quy mô khổng lồ. Và trong cuộc đua ấy, Trung Quốc đang dẫn trước, để lại khoảng cách khó san lấp cho phần còn lại của thế giới.
*Nguồn: NYT, Fortune, BI
.png "Thị trường hồi hộp chờ 'thước đo lạm phát Mỹ' công bố hôm nay: Biến số có thể ‘chặn đứng’ dự định cắt giảm lãi suất của Fed, gây áp lực lên TTCK")
.jpg "Nước Mỹ vừa mất 20.000 nhân tài Trung Quốc: Làn sóng di cư ngược khiến tốc độ chảy máu chất xám nhanh chưa từng có")
