SoftBank và câu chuyện 'chọn người mạo hiểm': Bài học từ kế sách quản trị khác biệt của Masayoshi Son

SoftBank – tập đoàn đầu tư có trụ sở tại Nhật Bản – không chỉ nổi tiếng với các thương vụ mạo hiểm tỷ USD mà còn gây tò mò với cách họ lựa chọn và quản lý nhân sự. Dưới thời Masayoshi Son, người sáng lập và cũng là linh hồn của tập đoàn, SoftBank đã phát triển một mô hình nhân sự “phi truyền thống”: không rập khuôn theo chuẩn mực doanh nghiệp Nhật mà hướng tới tốc độ, bản lĩnh và tinh thần chấp nhận rủi ro – như chính chiến lược đầu tư của họ.

Câu chuyện quản trị nhân sự tại SoftBank là hành trình giữa tầm nhìn cấp tiến và những va đập thực tế. Đối với Masayoshi Son, quản trị nhân sự không chỉ là bài toán quản lý con người, mà là chiến lược kinh doanh cốt lõi. Ông không tuyển những người chỉ giỏi làm theo quy trình, mà tìm những người “có thể thay đổi thế giới”.

Trong một buổi họp nội bộ, Son từng nói: “Tôi không cần những người hoàn hảo. Tôi cần những người có tham vọng điên rồ và dám chấp nhận rủi ro để theo đuổi nó”.

Phong cách này tạo ra một đội ngũ lãnh đạo đa quốc tịch, đa văn hóa và có lý lịch rất khác nhau, từ cựu chủ ngân hàng phố Wall cho đến những kỹ sư khởi nghiệp, thậm chí cả những nhà sáng lập từng thất bại.

Ví dụ điển hình là việc Son đặt niềm tin vào Adam Neumann – nhà sáng lập WeWork, bất chấp cảnh báo từ giới đầu tư. Khi đó, ông tin rằng anh chàng có “tầm nhìn điên rồ” đủ để làm điều lớn lao. Quyết định này sau đó trở thành một trong những bài học đau đớn nhất của SoftBank, khi WeWork vỡ mộng IPO và lỗ hàng tỷ USD.

SoftBank Vision Fund – nơi thí nghiệm quản trị lãnh đạo toàn cầu

Ra mắt năm 2017, Vision Fund trị giá 100 tỷ USD là quỹ đầu tư công nghệ lớn nhất thế giới và cũng là nơi Masayoshi Son áp dụng triết lý nhân sự “mở rộng, thử nghiệm, và chấp nhận tổn thất.” Thay vì vận hành theo mô hình đầu tư cổ điển, Vision Fund hoạt động như một startup khổng lồ, nơi các giám đốc đầu tư (partners) có quyền tự chủ cao, chịu áp lực tăng trưởng liên tục và được thưởng khổng lồ nếu thành công.

Điểm đặc biệt: Vision Fund không giới hạn lãnh đạo theo quốc tịch hay xuất thân. Rất nhiều lãnh đạo cấp cao đến từ Mỹ, Ấn Độ, Trung Đông... tạo nên môi trường làm việc siêu đa dạng nhưng cũng khó đồng nhất về văn hóa tổ chức.

Kết quả là một hệ sinh thái đầu tư tăng trưởng thần tốc nhưng thiếu kỷ luật vận hành – dẫn tới các thương vụ “quá mạo hiểm”, như Katerra, Greensill, Zume Pizza… mà sau này đều sụp đổ.

Thưởng lớn – Áp lực lớn: Hệ quả của mô hình “đầu tư con người”

Một trong những điểm gây tranh cãi trong quản trị nhân sự của SoftBank là mức thưởng quá cao và kỳ vọng phi thực tế. Vision Fund từng đưa ra cơ chế thưởng hàng chục triệu USD cho các giám đốc đầu tư nếu thương vụ thành công.

Tuy nhiên, mô hình “thưởng theo định giá ảo” này nhanh chóng bộc lộ điểm yếu khi các startup được định giá quá cao mà không mang lại dòng tiền thực. Khi thị trường đảo chiều, phần lớn các khoản thưởng kia trở nên vô nghĩa – thậm chí trở thành gánh nặng tài chính.

Bên trong SoftBank, điều này gây ra chia rẽ nội bộ, khi các nhân sự Nhật truyền thống – vốn quen sự thận trọng – phải làm việc với các lãnh đạo nước ngoài có phong cách “đốt tiền để tăng trưởng”.

Giai đoạn tái cấu trúc: Son lui vào hậu trường, nhân sự thay đổi toàn diện

Sau các cú sốc WeWork, Vision Fund 2 thất bại và đại dịch COVID-19, SoftBank bước vào giai đoạn “tỉnh mộng”. Masayoshi Son tuyên bố lùi khỏi vai trò điều hành thường nhật, tập trung vào quản trị tổng thể và giao quyền cho thế hệ lãnh đạo mới.

Từ năm 2022, nhiều thay đổi nhân sự lớn đã diễn ra:

• -Rajeev Misra – người điều hành Vision Fund 1 – rời khỏi vai trò chính.
• -SoftBank thu hẹp đầu tư, cắt giảm nhân sự toàn cầu, đặc biệt tại các chi nhánh Mỹ.
• -Chuyển trọng tâm sang Arm – công ty thiết kế chip mà họ đang kỳ vọng làm “cứu tinh chiến lược”.

Đây là giai đoạn SoftBank quay về các giá trị cốt lõi: kỷ luật tài chính, đánh giá con người bằng hiệu quả lâu dài thay vì tham vọng ngắn hạn.

Nhân sự không chỉ cần giấc mơ, mà còn cần hệ thống

Quản trị nhân sự ở SoftBank là một trường hợp đặc biệt: nó thể hiện sức hút của tầm nhìn lớn và tinh thần mạo hiểm, nhưng cũng chỉ ra cái giá phải trả khi thiếu hệ thống kiểm soát chặt chẽ. Masayoshi Son có thể tìm ra những “kẻ thay đổi cuộc chơi”, nhưng nếu không có cơ chế quản trị minh bạch, không kiểm soát được lòng tham và ảo tưởng định giá, con người dù xuất chúng đến mấy cũng có thể kéo cả hệ thống đi xuống.

Với SoftBank, những thành công và thất bại đều bắt nguồn từ cách họ chọn người – đặt niềm tin – và điều phối quyền lực. Con người là tài sản rủi ro nhất và cũng tiềm năng nhất trong mọi cuộc chơi đầu tư. Cách quản trị nhân sự sẽ định hình cả số phận công ty – nhất là khi doanh nghiệp đang chơi trong ván bài hàng tỷ USD.