Lạm dụng AI, học sinh một quốc gia ngày càng học kém: ChatGPT, Gemini biến trẻ em vùng quê thành những kẻ lười suy nghĩ, phụ thuộc vào công nghệ

Trong bối cảnh kỷ nguyên số bùng nổ, trí tuệ nhân tạo (AI) được kỳ vọng sẽ cách mạng hóa nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Tuy nhiên, tại các trường học ở Colombia, đặc biệt là những vùng nông thôn, AI lại đang trở thành một "con dao hai lưỡi," gây ra một nghịch lý đáng báo động: càng nhiều học sinh tiếp cận AI, càng nhiều em trở nên "học dốt".

Chỉ trong vòng một năm, những lớp học yên bình ở vùng nông thôn Colombia đã biến thành chiến trường mới của cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo.

Ở Trường Trung học José Gregorio Salas, giáo viên Hóa học María Intencipa nhận ra điều gì đó bất thường: bài tập về nhà của học sinh bỗng trở nên xuất sắc một cách khó tin, câu chữ trau chuốt, lập luận chặt chẽ, kiến thức vượt xa sách giáo khoa. Thế nhưng cùng lúc đó, điểm kiểm tra trên lớp lại tụt dốc thảm hại.

Bài làm thì như giáo sư đại học, nhưng khi hỏi miệng thì các học sinh không trả lời nổi câu đơn giản đang là hiện trạng tại Trường Trung học José Gregorio Salas cũng như nhiều nơi ở Columbia.

Câu chuyện của cô María Intencipa là một minh chứng sống động cho xu thế lạm dụng AI quá đà của học sinh ngày này.

Từng hy vọng sự xa xôi về địa lý sẽ giúp trường cô tránh được "cơn bão" AI, nơi học sinh khó lòng mua những thiết bị đắt tiền còn kết nối mạng thì chập chờn. Vậy nhưng mọi thứ đã thay đổi chóng mặt vào năm ngoái khi Meta Platforms bắt đầu tích hợp chatbot AI vào các ứng dụng phổ biến như WhatsApp, Facebook và Instagram, AI đã "xâm chiếm" mọi ngóc ngách đời sống học đường.

Học sinh, dù ở nông thôn hay thành thị, giờ đây đều dễ dàng tiếp cận với các công cụ AI chỉ qua chiếc điện thoại thông minh giá rẻ và kết nối internet chập chờn.

Lười suy nghĩ

Cuối năm 2023, một số học sinh bắt đầu thì thầm về "Lucia" – không phải một cô gia sư, mà là Luzia, một AI chạy trên WhatsApp. Và rồi giữa 2024, Meta tung chatbot lên Facebook, WhatsApp và Instagram ở toàn khu vực Mỹ Latin. Không cần máy tính đắt tiền, không cần internet mạnh, AI đã chui thẳng vào những ứng dụng quen thuộc của mọi gia đình.

Ở vùng quê nơi điện thoại thông minh rẻ và gói dữ liệu hạn chế là tiêu chuẩn, Meta đã "tinh chỉnh" chatbot để hoạt động mượt mà ngay cả trên kết nối yếu. Kết quả: ngay cả những ngôi trường hẻo lánh nhất cũng không còn là "vùng trắng" của cuộc cách mạng AI.

Học sinh Colombia nhanh chóng nhận ra một lối tắt hoàn hảo: chỉ cần gõ câu hỏi, sao chép câu trả lời và nộp bài. Không còn những đêm cặm cụi học bài, không còn vật lộn với những bài luận.

"Em chỉ copy thôi, không đọc gì hết. Đỡ mất thời gian," Sergio, 16 tuổi, thú nhận.

Nhưng sự tiện lợi ấy đi kèm một cái giá đắt. Kết quả học tập trên diện rộng lao dốc. Ngày càng nhiều học sinh không nắm nổi kiến thức cơ bản, mất khả năng đọc hiểu và tư duy phản biện. Một số thậm chí tốt nghiệp chưa nắm vững kỹ năng đọc và viết cơ bản.

"Khi tôi giao bài tập về nhà, học sinh chỉ dùng AI," cô Intencipa chia sẻ. "Vì nó dễ hơn."

Rõ ràng, việc sao chép từ AI mà không thực sự hiểu bài đã biến học sinh thành những "cỗ máy" sao chép hơn là những người học thực thụ.

Luisa Cárdenas, giáo viên khoa học xã hội tại Quimbaya, bày tỏ sự quan ngại sâu sắc: "Học sinh của tôi chỉ đơn thuần sao chép những gì AI đưa ra, nhưng chúng không có khả năng phân tích những gì chúng đang sao chép."

Colombia vốn đã đối mặt với khủng hoảng giáo dục: chỉ 54% học sinh hoàn tất trung học, và chỉ 11% đạt chuẩn tối thiểu về toán, khoa học, đọc hiểu. Trong khảo sát của OECD, học sinh nước này xếp cuối bảng về tư duy sáng tạo.

Việc lạm dụng AI do đó càng làm trầm trọng thêm những thách thức giáo dục sẵn có của Colombia. Theo giáo viên Luisa Cárdenas, những nền tảng mạng xã hội như Facebook đã thay thế sách giáo khoa để trở thành nguồn thông tin giáo dục chính cho giới trẻ.

Giờ đây với AI, ngày càng nhiều bạn trẻ Columbia chỉ biết sao chép từ chatbot, tạo nên một thế hệ chỉ biết chép bài chứ không biết suy nghĩ.

"Nếu tôi giao bài tập, chắc chắn chúng sẽ dùng chatbot. Nếu tôi hỏi chúng câu hỏi, chắc chắn học sinh cũng sẽ dùng AI để tìm câu trả lời", cô Intencipa ngán ngẩm nói.

Học sinh không thể phủ nhận sức hấp dẫn của "lối tắt" do AI mang lại. Cậu học sinh 16 tuổi Sergio nói với tờ Rest of World rằng: "Cháu hỏi chatbot mọi thứ. Khi có bài tập, cháu chỉ tìm hiểu quá rồi sao chép. Cháu không đọc hay gì cả. Đôi khi cháu tự hỏi liệu những gì nó nói có đúng không, nhưng nó giúp cháu tiết kiệm thời gian."

Sự tiện lợi này đang bào mòn khả năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và học hỏi độc lập của các em.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra tác hại của việc lạm dụng AI đối với trẻ em. Báo cáo của Common Sense Media nhấn mạnh AI tiềm ẩn "rủi ro không thể chấp nhận được" cho người dùng dưới 18 tuổi, bao gồm việc gây phụ thuộc cảm xúc và cung cấp thông tin sai lệch. Một nghiên cứu của MIT cũng cho thấy sự phụ thuộc vào các mô hình ngôn ngữ lớn có thể làm giảm hoạt động nhận thức.

Giải pháp

Đối mặt với thực trạng này, các giáo viên Colombia đang buộc phải tìm kiếm những phương pháp giảng dạy và đánh giá mới. Bài tập về nhà bị loại bỏ.

Kiểm tra viết tay, vấn đáp, thảo luận nhóm, tự bảo vệ bài làm của mình được áp dụng trở lại. Một số thầy cô sáng tạo hơn: đặt tình huống địa phương mà AI không thể trả lời, bắt học sinh nhập vai thị trưởng, doanh nhân, hay linh mục để tranh luận nhằm khuyến khích tư duy phản biện.

"Chỉ khi các em phải nói, phải suy nghĩ ngay trước mặt mình, tôi mới biết các em thực sự học được gì," thầy Byron Giral, giáo viên triết học, chia sẻ.

Tương tự, cô Intencipa đã bỏ hoàn toàn bài tập về nhà, thay vào đó cô yêu cầu học sinh làm tất cả bài tập và nghiên cứu ngay tại lớp dưới sự giám sát của cô.

Chính phủ Colombia cũng đang cố gắng kiểm soát việc sử dụng AI. Bộ Giáo dục Colombia tuyên bố AI nên được sử dụng "hạn chế" ở cấp tiểu học và "luôn có người lớn đi kèm," trong khi ở cấp trung học, chatbot có thể hữu ích "miễn là tư duy phản biện được khuyến khích." Tuy vậy liệu những biện pháp này có đủ sức trước một thế giới mà chỉ cần một cú chạm màn hình, học sinh đã có cả bài luận hoàn hảo?

Brazil, láng giềng của Colombia, thậm chí đã cấm sử dụng điện thoại di động trong lớp học và ghi nhận những cải thiện về sự tham gia, hiệu suất và khả năng tập trung của học sinh.

Thực tế, AI không hoàn toàn là "kẻ xấu". Nhiều giáo viên Colombia tận dụng nó để giảm tải công việc chấm bài, chuẩn bị giáo án, giúp họ có thời gian quan tâm học sinh hơn. Vấn đề không phải AI tồn tại, mà là cách xã hội sử dụng nó.

Ở vùng quê Colombia, nơi học sinh từng tự hào về những bài luận viết tay vụng về nhưng chân thật, giờ là những bài viết trau chuốt nhưng rỗng tuếch. Sự lạm dụng AI không chỉ làm suy yếu kiến thức, mà còn đe dọa nền tảng quan trọng nhất của giáo dục: khả năng suy nghĩ độc lập.

Công nghệ AI không phải là "kẻ thù" của giáo dục, nhưng việc lạm dụng nó đang đe dọa nghiêm trọng đến nền tảng kiến thức và kỹ năng của thế hệ trẻ Colombia. Đây là một hồi chuông cảnh tỉnh không chỉ cho Colombia mà còn cho nhiều quốc gia khác trên thế giới về sự cần thiết của việc xây dựng một chiến lược giáo dục thông minh và cân bằng trong kỷ nguyên AI.

*Nguồn: RoT, Fortune, BI