Dự án 20 năm ở Long An: 3.400 tỷ đồng làm bột giấy từ cây đay, ứng dụng công nghệ Việt nhưng chuyên gia ngoại "bó tay", vận hành không được, thanh lý không xong

Dự án Nhà máy Bột giấy Phương Nam thuộc xã Thuận Nghĩa Hòa, huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An có diện tích trên 45 ha, được Thủ tướng cho phép Công ty Đầu tư phát triển Giao thông vận tải (TRACODI) làm chủ đầu tư hồi tháng 10/2003.

Dự án có số vốn hơn 1.487 tỷ đồng, quy mô 100.000 tấn bột giấy/năm từ nguyên liệu là cây đay. Đây được coi là công nghệ “đặc thù”, chỉ có tại Việt Nam. Tuy nhiên, điểm đặc biệt này cuối cùng lại trở thành nút thắt không thể tháo gỡ.

Nguyên liệu không phù hợp công nghệ sản xuất, chuyên gia nước ngoài cũng "bó tay"

Tháng 11/2007, TRACODI điều chỉnh tổng mức đầu tư lên gần 2.287 tỷ đồng, trong đó, vốn ngân sách cấp hơn 69 tỷ đồng; vay nước ngoài hơn 1.322 tỷ đồng; vay ngân hàng thương mại hơn 28 tỷ đồng; vay Công ty Tài chính Dầu khí hơn 845 tỷ đồng và vốn tự có hơn 21,5 tỷ đồng.

Tuy nhiên do TRACODI gặp khó khăn, tháng 6/2009, Thủ tướng Chính phủ quyết định chuyển giao chủ đầu tư dự án sang Tổng công ty Giấy Việt Nam (Vinapaco). Tổng số vốn TRACODI đã thực hiện đầu tư vào dự án là hơn 2.021 tỷ đồng.

Mất tới 8 năm kể từ khi dự án được khởi công, đến tháng 6/2012, Vinapaco cơ bản hoàn thành xây dựng, lắp đặt thiết bị và chạy thử không tải. Tuy nhiên, quá trình chạy thử có tải không thành công.

Theo một đại diện của Vinapaco, nguyên liệu đay của Long An không phù hợp với công nghệ sản xuất. “Cả hệ thống luôn bị tắc nghẽn, đặc biệt không thể chặt được mảnh đay đạt chất lượng yêu cầu. Nhiều lần mời cả đơn vị nước ngoài vào nhưng cũng bó tay”, vị này trả lời Vietnamnet hồi năm 2017.

Trước tình huống nan giải, Vinapaco điều chỉnh tổng mức đầu tư lên gần 3.410 tỷ đồng, thử thay nguyên liệu đay bằng cây tràm cừ, rồi phối hợp giữa gỗ và đay, gỗ keo, nhưng vẫn không tìm ra cách đưa nhà máy vào vận hành.

Sau quá trình xem xét toàn diện, Bộ Công Thương nhận thấy dự án Nhà máy Bột giấy Phương Nam đã không đạt được mục tiêu, việc đưa nhà máy vào vận hành không khả thi, nên đề xuất với Chính phủ cho phép dừng dự án.

Tháng 5/2014, Thủ tướng Chính phủ đồng ý với đề nghị dừng đầu tư dự án, đồng thời giao Bộ Công Thương khẩn trương xây dựng phương án xử lý như thanh lý, nhượng bán. Tuy nhiên, sau nhiều lần đấu giá vẫn không có nhà đầu tư nào mua.

Một số nhà thầu đã khởi kiện để đòi nợ sau khi dự án dừng lại. Vinapaco thua kiện và phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ. Bên cạnh đó, quyết định dừng đầu tư vào nhà máy bột giấy còn đồng nghĩa với việc tỉnh Long An buộc phải cho nông dân huyện Thạnh Hóa, nơi đặt nhà máy và cũng là nơi tỉnh đã quy hoạch vùng đay nguyên liệu đến 10.000 ha, ngưng trồng đay.

Dự án "vô phương cứu chữa", kẹt cả đầu vào lẫn đầu ra

Nhà máy Bột giấy Phương Nam giờ đây trở thành dự án khó xử lý nhất trong số 12 dự án yếu kém, thua lỗ của ngành Công thương.

Tại cuộc họp hôm 26/3/2023 với Phó Thủ tướng Lê Minh Khái, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết dự án đã thể hiện là không khả thi, do không còn vùng nguyên liệu.

Giải pháp điều chỉnh tính năng sản xuất để phù hợp với các nguyên liệu khác không khả thi. Sản phẩm làm ra, chủ yếu là giấy in báo, cũng khó tiêu thụ. Vinapaco còn gặp khó khăn trong xử lý các vấn đề liên quan đến tài chính của dự án, đang bị các chủ nợ khởi kiện.

Bộ Công Thương đã trình cấp có thẩm quyền phê duyệt và triển khai phương án bán đấu giá tài sản, nhưng những năm qua phương án này không triển khai được. Không có nhà đầu tư nào tham gia qua 3 lần tổ chức đấu giá.

Trong khi đó, tỉnh Long An đề xuất chuyển đổi mục đích sử dụng quyền sử dụng đất dự án để xây dựng khu đô thị sinh thái gắn với công nghệ cao. Phương án thứ 3 do Bộ Công Thương đưa ra là dừng thực hiện và bán thanh lý tài sản trên đất của dự án.

Đại diện Vinapaco khẳng định về mặt kỹ thuật, dự án Nhà máy Bột giấy Phương Nam không thể khắc phục. Công nghệ được đưa “từ phòng thí nghiệm đi thẳng ra thực tế”, không phù hợp nên không thể hoạt động.

Có thể chuyển nguyên liệu sang cây keo và bạch đàn, nhưng cần bổ sung vốn khoảng 1.000 tỷ đồng. Sản phẩm đầu ra lại bị đánh giá khó tiêu thụ, nên phương án bơm thêm tiền không khả thi.

Hơn nữa, về mặt môi trường, dự án nằm ngay đầu nguồn sông Vàm Cỏ, dòng chảy không lớn, nên nguồn nước thải ra khó thoát được nhanh, dễ tạo ra nguy cơ ô nhiễm cho tỉnh Long An và các địa phương trong khu vực. Vì vậy, không nên tiếp tục dự án.

Tổng kết các ý kiến, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đánh giá do các phương án Bộ Công Thương đề xuất chưa rõ, nên việc xử lý "vẫn loay hoay, không dứt điểm được". Ông yêu cầu Bộ phải làm rõ các giải pháp về kỹ thuật, tài chính, phân định rõ giữa tài sản và đất, các vấn đề liên quan đến pháp lý,… đồng thời phải căn cứ vào thực tế để đề xuất.

Hạn chót Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Công Thương trình “phương án cuối cùng” lên Ban Chỉ đạo xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án và doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả thuộc ngành Công Thương là trước 15/4/2023.