PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, gọi đây là "luật chơi mới", một bước ngoặt để SMEs thoát khỏi lối mòn và hướng tới cạnh tranh toàn cầu. Nhưng trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều thách thức, từ dư âm của đại dịch Covid-19 đến áp lực hội nhập quốc tế, liệu SMEs – lực lượng chiếm 97% tổng số doanh nghiệp cả nước – có thể nắm bắt cơ hội lịch sử này để vươn mình?

Câu chuyện về hành trình bứt phá của SMEs đã được chia sẻ qua những phân tích sâu sắc trong 2 tập của talkshow "Đón sóng Nghị quyết 68", do CafeF phối hợp với Ngân hàng Thương mại Cổ phần Á Châu (ACB) tổ chức, mang đến một góc nhìn sống động về cơ hội và thách thức đang chờ đợi.

Theo Tổng cục Thống kê, tính đến tháng 6/2025, cả nước có khoảng 980.000 doanh nghiệp, trong đó SMEs chiếm tới 97%, đóng góp hơn 45% GDP, hơn 31% tổng thu ngân sách nhà nước, và tạo ra hơn 60% việc làm. Những con số này không chỉ minh chứng cho sức sống mãnh liệt của SMEs mà còn khẳng định họ là động lực không thể thiếu để Việt Nam tiến bước trong kỷ nguyên hội nhập.

Tuy nhiên, ông Mạc Quốc Anh, Viện trưởng Viện Kinh tế và Phát triển Doanh nghiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa Hà Nội (Hanoisme), cho rằng SMEs dù là lực lượng then chốt nhưng đang đối mặt với nhiều khó khăn, bao gồm vấn đề vốn, quản trị, thị trường tiêu thụ, và các tiêu chuẩn về môi trường, xã hội, quản trị (ESG). Những thách thức này như những tảng đá cản đường, khiến SMEs chật vật trong việc thoát khỏi tư duy manh mún để vươn ra sân chơi quốc tế.

Chính trong bối cảnh đó, Nghị quyết 68 ra đời như một ngọn lửa, thắp sáng hy vọng và khơi dậy khát vọng bứt phá. PGS.TS Trần Đình Thiên mô tả nghị quyết này như một "tuyên ngôn mạnh mẽ", đánh dấu sự thay đổi căn bản trong tư duy chính sách.

"Sau 40 năm, từ chỗ mới chỉ công nhận sự tồn tại hợp pháp của kinh tế tư nhân, chúng ta nay đã xác định đây là lực lượng quan trọng nhất để phát triển kinh tế thị trường. Bước ngoặt này cực kì quan trọng, là kết quả của hành trình cởi trói, giải phóng sức mạnh của nền kinh tế, và của khu vực kinh tế tư nhân," ông Thiên nhấn mạnh.

Điểm đặc biệt của Nghị quyết 68 nằm ở thời điểm ra đời, đúng vào lúc Việt Nam cần một cú hích để bắt kịp "thời đại nhảy vọt". Ông Thiên nhận định rằng nghị quyết này không chỉ giải phóng tiềm năng một cách mạnh mẽ mà còn giúp Việt Nam bắt nhịp với cơ hội của thời đại nhảy vọt, một thời đại mà khu vực tư nhân có thể tạo ra những bước tiến vượt bậc. Nghị quyết không ưu ái khu vực tư nhân hơn các thành phần kinh tế khác, mà nhấn mạnh vào việc đảm bảo một môi trường kinh doanh tự do, bình đẳng.

"Điều quan trọng nhất không phải là ưu ái khu vực tư nhân hơn các thành phần kinh tế khác, mà là khẳng định tầm vóc của họ và đảm bảo nguyên tắc tự do, cạnh tranh bình đẳng," ông Thiên cho hay.

Nghị quyết 68 không chỉ mang tính biểu tượng mà còn được cụ thể hóa qua những chính sách thiết thực, như giảm 2% thuế VAT đến hết năm 2026, miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 3 năm cho doanh nghiệp mới thành lập, giảm 30% tiền thuê đất trong 5 năm đầu tại khu/cụm công nghiệp, và cắt giảm 30% thủ tục hành chính.

"Những chính sách này giúp thị trường đạt mục tiêu tăng trưởng trên 8% trong năm 2025," ông Mạc Quốc Anh khẳng định và nhấn mạnh rằng: Nghị quyết 68 không chỉ là một chính sách hỗ trợ mà còn là đòn bẩy để SMEs vươn lên, khẳng định vị thế trong nền kinh tế toàn cầu.

Để biến những chính sách này thành hiện thực, sự đồng hành của các ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng tư nhân như ACB, trở thành một điểm sáng không thể thiếu. Ông Từ Tiến Phát, Tổng Giám đốc ACB, chia sẻ: "Nghị quyết 68 thực sự là một bước ngoặt, giúp tháo gỡ các rào cản cho doanh nghiệp tư nhân, đồng thời tạo động lực để khu vực này vươn lên mạnh mẽ, khẳng định vai trò trụ cột trong nền kinh tế thị trường."

Với mạng lưới phục vụ hơn 300.000 SMEs và gần 8 triệu khách hàng cá nhân, ACB ghi nhận sự phấn khởi rõ nét từ cộng đồng doanh nghiệp ngay sau khi nghị quyết được ban hành. "Một lãnh đạo doanh nghiệp từng chia sẻ với chúng tôi rằng: họ chưa muốn hoặc không muốn mở rộng đầu tư, khi mà họ chưa thấy chính mình - những doanh nghiệp tư nhân trong chính sách của Nhà nước. Đến nay đã khác, họ khẳng định với chúng tôi sẽ mở rộng đầu tư," ông Phát kể, minh họa cho sự thay đổi trong tâm thế của doanh nghiệp khi được trao niềm tin và cơ hội.

Dù Nghị quyết 68 mang đến những cơ hội rõ ràng cho khối doanh nghiệp tư nhân, SMEs Việt Nam vẫn phải đối mặt với những con sóng lớn, đe dọa cuốn trôi những doanh nghiệp chưa đủ vững chãi.

Ông Mạc Quốc Anh chỉ ra bốn rào cản chính của SMEs hiện nay là: vốn, quản trị, thị trường, và tiêu chuẩn phát triển bền vững (ESG). Những thách thức này không chỉ là những tảng đá cản đường mà còn là bài kiểm tra khắc nghiệt về nội lực của SMEs. Trong đó, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa Hà Nội cho biết vấn đề vốn là điểm nghẽn chính với khoảng 70% SMEs gặp khó khăn khi vay vốn ngân hàng do thiếu tài sản đảm bảo, dòng tiền chưa ổn định, hoặc hồ sơ kế toán chưa minh bạch.

Ông Ngô Tấn Long, Phó Tổng Giám đốc ACB, bổ sung một con số đáng lo ngại: "Chỉ khoảng 17-20% SMEs đang vay vốn tại các tổ chức tín dụng, cho thấy số lượng lớn SMEs chưa tiếp cận được nguồn vốn ngân hàng."

Ông Long nhìn nhận vấn đề vốn, như một bức tường vô hình, là điểm nghẽn lớn nhất ngăn cản SMEs tiến xa. "ACB nhận thấy điểm nghẽn chính nằm ở việc SMEs chưa chuẩn bị được kế hoạch kinh doanh khả thi, bài bản, và tình hình tài chính chưa minh bạch. Điều này khiến các ngân hàng, kể cả ACB, phải thận trọng và thường yêu cầu tài sản đảm bảo – yếu tố mà nhiều SMEs thiếu.", Phó Tổng Giám đốc ACB giải thích.

Cùng với vấn đề vốn, quản trị yếu là một rào cản khác, như một chiếc neo giữ SMEs lại trong vùng nước cạn. "Hơn 60% SMEs vận hành theo kiểu gia đình, thiếu chiến lược bài bản và kỹ năng chuyển đổi số," ông Mạc Quốc Anh nhấn mạnh. Nhiều doanh nghiệp vẫn hoạt động theo kiểu tự phát, thiếu kế hoạch dài hạn và khả năng thích nghi với môi trường kinh doanh biến động nhanh. Điều này khiến SMEs khó cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh thị trường nội địa tăng trưởng chậm sau đại dịch Covid-19.

Áp lực chuyển đổi xanh càng làm tăng thêm thử thách, đòi hỏi SMEs phải thay đổi để tồn tại. Ông Mạc Quốc Anh cảnh báo: "Gần 80% SMEs chưa được đào tạo hoặc hiểu rõ quy trình tuân thủ ESG, trong khi các thị trường như EU, Mỹ, Nhật Bản yêu cầu khắt khe về phát triển xanh". Từ năm 2026, EU sẽ áp dụng Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải giảm phát thải để tránh bị đánh thuế. Nhưng chi phí đầu tư vào công nghệ xanh là một gánh nặng lớn.

Ông dẫn báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2023 cho biết chi phí đầu tư vào thiết bị công nghệ tiết kiệm năng lượng cao gấp 1,5-2 lần so với thiết bị thông thường. Trong khi đó, chỉ 3% SMEs tiếp cận được các gói tín dụng xanh.

Tín dụng chuỗi cung ứng, một giải pháp được kỳ vọng sẽ giúp SMEs vượt qua rào cản về vốn, lại chưa đạt hiệu quả như mong đợi. Ông Mạc Quốc Anh giải thích rằng khoảng 65% hợp đồng mua bán của SMEs vẫn thủ công, thiếu xác thực pháp lý, khiến ngân hàng không tin tưởng cấp tín dụng. Liên kết chuỗi cung ứng lỏng lẻo, cơ chế phối hợp chưa hoàn thiện, và thiếu kiến thức tài chính cũng là những trở ngại lớn. Ông nhấn mạnh rằng nhiều SMEs chưa quen với tín dụng dòng tiền, vẫn nghĩ tài sản thế chấp phải là bất động sản.

Những khó khăn này cũng phản ánh một nghịch lý mà ông Thiên chỉ ra: "Bối cảnh hiện nay là cả thế giới đều khó, nhưng nền kinh tế Việt Nam lại khá. Tại sao nền kinh tế Việt Nam nói chung là tốt, mà khu vực tư nhân của Việt Nam lại yếu, lại khó?"

PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng, hệ thống ngân hàng, dù đóng vai trò quan trọng, lại đang chịu áp lực lớn khi tín dụng ngân hàng là nguồn vốn chủ đạo. Ông phân tích, hệ thống ngân hàng đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động của nền kinh tế, bởi tín dụng ngân hàng hiện là nguồn vốn chủ đạo, trong khi các kênh khác như thị trường trái phiếu hay chứng khoán vẫn chưa phát triển đủ mạnh để chia sẻ gánh nặng này. Vòng luẩn quẩn này khiến SMEs khó tiếp cận vốn, trong khi các ngân hàng phải duy trì sự thận trọng để quản trị rủi ro, tạo ra một khoảng cách khó thu hẹp.

Ông Thiên cũng đánh giá, sau 40 năm đổi mới, đây có lẽ là giai đoạn doanh nghiệp tư nhân chịu nhiều áp lực nhất, đặc biệt khi phải chuyển mình để thích nghi với thời đại công nghệ mới và môi trường cạnh tranh quốc tế hoàn toàn khác, thì cái yếu, cái khó lại càng gấp bội.

Theo các chuyên gia, Nghị quyết 68, dù mang đến cơ hội lớn, không thể tự động giải quyết mọi vấn đề. SMEs cần một sự chuyển đổi toàn diện, từ tư duy đến hành động, và sự hỗ trợ từ một hệ sinh thái đồng bộ, từ chính sách của Nhà nước đến sự đồng hành của các tổ chức tài chính như ACB, để vượt qua những con sóng và tiến ra biển lớn.

PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng, bối cảnh mới đòi hỏi doanh nghiệp phải có năng lực mới, tâm thế mới. Sau một thời gian dài bị ràng buộc bởi sự phân biệt đối xử và cơ chế "xin – cho" sinh ra tâm lý mang ơn, nay DNNVV dần thoát khỏi những trói buộc đó, thay đổi cách tiếp cận, chủ động, sáng tạo, không thụ động chờ thời.

"Hiện nay, cách tiếp cận mới đang dần làm thay đổi toàn bộ hệ giá trị và văn hóa trong môi trường kinh doanh. Tất nhiên, để sự thay đổi này diễn ra một cách triệt để thì cần có thời gian. Tuy nhiên, chính sức mạnh của một môi trường kinh doanh dựa trên nền tảng cạnh tranh tự do và bình đẳng sẽ tạo điều kiện để các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, dù vẫn còn nhỏ và gặp nhiều khó khăn vẫn có thể xác lập và khẳng định vị thế của mình", vị chuyên gia này nhìn nhận.

Ông Mạc Quốc Anh cũng nhấn mạnh: "Doanh nghiệp phải thay đổi tư duy, từ quản trị tài chính minh bạch, công khai tài sản đảm bảo, đến xây dựng phương án kinh doanh khả thi."

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa Hà Nội, để vượt qua thách thức, SMEs không thể đứng ngoài sân chơi toàn cầu mà phải hội nhập kinh tế quốc tế một cách thành công. Điều này đòi hỏi tư duy quản trị mang tính quốc tế, vì SMEs thường cung ứng cho các doanh nghiệp lớn trong chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu. Nếu chỉ tập trung vào thị trường nội địa, sẽ rất khó thích ứng với những biến đổi về địa chính trị, hàng hóa, và logistics.

ACB, với mạng lưới phục vụ hơn 300.000 SMEs và 800.000 hộ kinh doanh, đã triển khai một loạt giải pháp thiết thực để đồng hành cùng doanh nghiệp SMEs, từ cung cấp nguồn vốn đến tư vấn, kết nối thị trường, và hỗ trợ chuyển đổi số, xanh.

Phó Tổng Giám đốc ACB Ngô Tấn Long nhấn mạnh, ACB ra đời để phục vụ nhóm khách hàng kinh doanh, đặc biệt là SMEs. Từ năm 1993, ACB đã xác định tiểu thương ở các chợ và doanh nghiệp tư nhân quy mô vừa và nhỏ là trọng tâm. Việc này giúp ACB hiểu sâu sắc nhu cầu, khó khăn của SMEs và xây dựng văn hóa phục vụ ăn sâu vào mọi cấp độ của ngân hàng. Đây là nền tảng để ACB thiết kế sản phẩm, dịch vụ "đo ni đóng giày" cho SMEs, trở thành "ngân hàng của SMEs" trong tâm trí khách hàng.

Các yếu tố then chốt để ACB giữ vị thế dẫn đầu trong hỗ trợ SMEs là: Hiểu biết sâu sắc nhu cầu SMEs để thiết kế giải pháp phù hợp; Luôn lắng nghe, xem doanh nghiệp như đối tác đồng hành, chia sẻ khó khăn; Đầu tư mạnh vào chuyển đổi số, quản trị rủi ro hiệu quả và cam kết phát triển bền vững; Hệ thống chi nhánh, phòng giao dịch trải rộng khắp cả nước, cùng đội ngũ quan hệ khách hàng tận tâm, chính trực, tạo sự yên tâm, tin tưởng cho SMEs.

Tổng Giám đốc ACB Từ Tiến Phát cũng cho rằng, Nghị quyết 68 tạo ra một niềm tin to lớn cho cộng đồng và doanh nghiệp. Tuy nhiên, niềm tin phải chuyển hóa thành hành động và ACB đang đồng hành cùng các doanh nghiệp trên 4 khía cạnh: Hỗ trợ vốn, tiếp cận thị trường, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh.

Theo ông Từ Tiến Phát, tại ACB, ngân hàng ưu tiên thấu hiểu sâu sắc nhu cầu của từng phân khúc khách hàng, từ cá nhân đến SMEs, để thiết kế các sản phẩm và dịch vụ tài chính phù hợp.

Bên cạnh đó, ACB không ngừng sáng tạo và cải tiến, thường xuyên giới thiệu các sản phẩm mới và điều chỉnh dựa trên phản hồi của khách hàng để đảm bảo sự hài lòng. Đặc biệt, chúng tôi đẩy mạnh chuyển đổi số, đưa các sản phẩm và dịch vụ lên nền tảng số. Hiện 90-95% khách hàng đang sử dụng kênh số của ACB đang hưởng rất nhiều tiện ích và rất hài lòng.

"Chúng tôi thực sự mong muốn đồng hành với doanh nghiệp Việt Nam cùng lớn mạnh, vươn tầm. Tôi cũng thực sự rất tâm đắc với cụm từ sắp xếp lại giang sơn, là cơ hội để mọi doanh nghiệp Việt Nam thay đổi cách tiếp cận, đón đầu những cơ hội lớn hơn trong tương lai", CEO ACB nhấn mạnh.